Mark S. Mekhar og Irene Guri
Andersen Halvorsen hadde ein kort prat etter at dei hadde rømt ut av
konferanserommet med pressefolka. Båe hadde sluppe unna utan å måtte seie noko.
Det er den store
kampen om sanninga, sa han.
Det minner meg om
ringane heime på øya, sa ho. Om sundagsføremiddagane samla folk seg på bakken
utanfor kyrkja, anten dei skulle inn å høyre eller ei. For utanfor ville alle
høyre. Dei grupperte seg i ringar etter kva dei trudde på, og kven dei heldt
med, og så stod dei der og laug for kvarandre.
Men var ikkje alle
kristne der?
Det hadde ingenting
med himmelen å gjere – alt handla om jordiske saker. Og saker på havet. Alle
sokna til ein eller annan båt – og dei var alltid i konkurranse med einannan.
Det gode stenget som den eine hadde gjort, vart omtalt som reint tullflaks i
den andre ringen med folk. Og i den tredje vart det gjerne kalla ein brølar og
ein generaltabbe, for der meinte alle at stenget hadde vore dobbelt så stort om
det var dei som hadde kome til det.
Kva er eit steng?
Orsak – det er
fangsten eit båtlag ligg att med når nota er slått og snurpa.
Åja, sa Mark S.
Mekhar, utan entusiasme.
Men dei kjende
kvarandre, heldt ho fram. Alle der kjende kvarandre. Dei laug og dikta, men dei
tok det ikkje på stort alvor. Du kunne gå frå den eine ringen til den andre, og
dei gav plass til deg, og dei visste kva du stod for – kva båt du sokna til,
til dømes, og dei justerte forteljingane sine litegrann for ikkje å fornærme
deg meir enn naudsynt, og så laug dei vidare. Og alle visste korleis det var.
Det skifta frå veke til veke kven som var sure på kven og på godfot med kven
andre.
Men slik kan det
berre vere i ein landsby – eller eit nabolag, sa han.
Det er det eg aldri
har forstått, sa ho. At ikkje folk har vett til å innsjå at sanninga truleg er
like samansett i ein by eller eit land i Asia som på ei lita øy i havet.
Eg fekk signert
tilståing frå Randulf Leirfall.
Gratulerer! Det var
kjapt.
Han har ikkje snakka
med forsvarar enno.
Oi. Då er det vel
litt tidleg å sprette champagnen. Eg høyrer at du vil ha Skjetne-saka òg?
Eg trur dei heng
tettare saman enn det sjefane trur.
Då lyt du leite i
ringane rundt dei, sa ho. Og leit for all del ikkje i Himmelen!
Eg som skriv alt
dette, er fascinert av Irene Guri Andersen Halvorsen sine forteljingar om folk
som stod i ringar på øya ho kom frå. Di meir eg tenkjer på det, di betre bilete
tykkjer eg det er på korleis menneske ter seg i stort og i smått. Eg ser dei
føre meg på grasbakken utanfor kyrkjegardsmuren, ringar av varierande storleik,
nett så langt frå kvarandre at dei kan høyre når ein annan ring brest ut i lått
– men ikkje så nær at dei kan høyre kva dei ler av. Dei står og ser inn i
andleta på kvarandre, måler seg litt mot kvarandre, kappast litt med kvarandre
om å få ringen til å nikke til det dei seier, dei tre, fire som snakkar mest,
vil gjerne seie det alle er samde om på ein litt betre måte slik at ringen
nikkar endå sterkare.
Det er triveleg, det
kjennest godt, til og med når ringen står rundt ein dei har støytt ut, slik eg
hadde høyrt at ungane stod i ringar rundt Kent Karlsen då han var liten. Dei
stod der og kappa om å le av han, pirke i han, få han til å grine.
Skraphandlarsonen. Fantungen. Heilt til bestefaren hadde lært han å kaste stein,
og han sjølv hadde lært seg å setje angst og takksemd i folk – takksemd for
kvar gong han ikkje kasta stein. Då hadde han òg snart knekt koden for korleis
han skulle få ein annan inn i ringen i staden for seg sjølv, og korleis han
sjølv kunne verte ein av dei tre, fire som snakka mest. Til sist hadde han lært
seg korleis han kunne styre dei andre som snakka mest, slik at dei lét han
setje fram kva alle skulle kappast om å vere samde om.
Folk lagar slike
ringar på alle opne plassar i byen her når det hender noko som rører eller
opprører dei. Det synleggjer at der likevel er samanhengar mellom liva deira.
Dei lagar ringar alle moglege andre stader òg, når dei snur oss på bussen, når
dei benkar seg rundt fjernsynsapparatet, eller når styret for Tekstilen set seg
for å erklære konkurs.
Det er ikkje anna
nytt med det som vert kalla sosiale medium, enn at grasbakken rundt kyrkja på
øya til Irene Guri Andersen Halvorsen er bytt ut med ein bakke av webdesign –
og at folk ikkje treng gå eller ro nokon stad for å finne ein ring å stille seg
i. Dei kan berre klikke på ein tast eller stryke langs ein nettbrettskjerm, så
er dei i ringen.
Biletet gjer det
lettare å forstå byen her. I alle høve somme av menneska her. Eit døme er
Reinhardt Skjetne, drapsmannen frå den blodige fredagen.
Eg trur han levde
for dei virtuelle ringane på webdesignbakken utanfor kyrkjegardsmuren på øya
si. Han stod der og nikka og lo og målte seg med Teuton og andre av dei som
snakka eller skreiv mest – medan han budde seg på den dagen han skulle verte den
som sette fram det dei hine skulle vere samde om. Han skreiv ikkje så mykje før
drapa – men etterpå kom innlegga hans jamt som ein maskin, kvar fjortande dag
på bloggen hans – oppdagaren.com.
No sat han i cella
si og med forbod mot aviser og internett og telefonar og alt som var. Folk
flest som hamnar i slik varetekt, har ei frykteleg tid. Klokka sniglar seg fram,
og rastløysa er som ei mare og ei sjuke – mange har jo abstinensar òg, som riv
og slit i kroppen. Men tida beit visst ikkje på Reinhardt Skjetne. Frå fyrste
dag levde han som han hadde gjort det siste året. Han las og skreiv, frå åtte
om morgonen til klokka var fire – han hadde jo ikkje forbod mot å bruke
fengselsbiblioteket, sjølv om lånelistene hans vart sensurerte. Etter klokka
fire gjekk han i ring og snakka høgt til seg sjølv eller til dei som kikka inn
til han med ujamne mellomrom – eller til Gud eller kven det no var. Han var så
travelt oppteken at han vart irritert kvar gong han vart henta til avhøyr.
Alea jacta est! sa
han, og slo ut med høgrearmen.
Eg gjorde meg kjend
med ein av dei som jobbar i fengselet, ein veteran med erfaring frå dei fleste
galningane som har vore innesperra her i byen dei siste tretti åra. Han meinte
at det går tolv på dusinet av slike som Skjetne. Dei fleste vert dømde
utilreknelege fyrste gong dei er i retten, resten får stempelet etter kvart, sa
han. Skjetne hadde jo gått rett på drepinga, så han hadde dei aldri rekna med å
sjå att.
Men der tok altså
veteranbetjenten feil. Skjetne sit der den dag i dag og ventar på folkemassane
som skal kome å storme murane for å setje han fri som helt.
Fleire av dei
tilsette i fengselet hadde visst eit slags misjonskall, forresten. Dei ville
gjerne få Skjetne meir i tale om Jesus og litt mindre om Gud, men dei kom ingen
veg. Betjenten fortalde at Skjetne korkje interesserte seg for mirakel eller
frelse eller kjærleiksbod. Det var den kjempande Gud som var hans favoritt, ein
brutal og straffande og evig ein, ein som eltar einskildpersonar inn i mørtlar nett
som muraren gnurar småstein i troa før han kliner festningsverka sine saman.
Betjenten meinte at
Skjetne sitt gudspreik uttrykte det same som dei andre galningane sitt: Mannen
høyrdest ut som at han var heilt overtydd om at Gud var ein av aktørane i den
lokale hurlumheien. Han vart nok provosert når Mark S. Mekhar karikerte synet
hans, dette med at Gud handla pistolar av bosniske bandittar og la dei i
blomsterbed slik at smugrøykjarar skulle finne dei der. Men Skjetne hadde aldri
lansert noka mothistorie. Han brydde seg ikkje med slike detaljar, ganske
enkelt. Det vart for smått for han, med det tre tusen år lange perspektivet som
han såg føre seg. Og difor kunne han snakke vidare om at Gud var aktør, utan å
behøve å konkretisere.
Teorien til
betjenten var at Skjetne lånte seg makt og velde for å erstatte alt han ikkje
hadde sjølv. Han var skrikande einsam og mislukka, og han visste det så
hjarteskjerande godt at han måtte dikte opp ei verkeleg sterk historie for å få
røynda til å bleikne. Utvald av Gud – førar for eit heilt folk som òg var
utvald av Gud. Tre tusen år med kamp som endeleg stod framfor den siste
sigeren, utløyst av Reinhardt Skjetne sin heltemodige massakre på
parkeringsplassen utanfor AS Reint & Rimeleg. Det likna veldig på alle dei
andre Napoleon-ane og Jesus-ane som hadde vore innom før galehuset tok seg av
dei.
Men altså ikkje nok.
Då retten til sist konkluderte, datt dei ned på motsett side av betjenten.
Viss det verkeleg
var så at både Gud og dei tre tusen år gamle løgnene berre var middel som
Skjetne brukte for å hevde seg i sirklar på den virtuelle grasbakken sin, så
vert han både meir forståeleg og meir makaber, tykkjer eg. Det krydde ikkje
akkurat av folk der. Men der var ein del, både i byen her og elles i verda. Det
var lettast å få auge på dei som var langt borte, og religiøsiteten hadde
høgast truverde når fanatikarane sokna til andre religionar. Men uansett var
dei ikkje mange, og endå færre av dei hadde gjort noko i praksis som var i
nærleiken av det Skjetne hadde gjort.
Eg trur Mark S.
Mekhar såg på Skjetne om lag på same måten som betjenten, men eg er ikkje
sikker. Både betjenten og eg er sterkt prega av dei monoteistiske tradisjonane
og tenkjemåtane frå Midtausten. Me er vande med å setje alt me får auge på inn
i pyramideforma tankemodellar, og til å tru at det alltid finst ein slutt (som
regel toppen av pyramiden) der alle relasjonsrekkjer vert samla til noko som
kan formulerast i ein altomfattande konklusjon. Mekhar kjem jo ikkje frå ein
slik tradisjon. Det kan vere meir naturleg for han enn for oss å avfinne seg
med at sanninga er meir komplekst samansett, at det ikkje finst nokon
altomfattande konklusjon – men at ting likevel heng saman, og at det går an å
avdekkje sanningar om dei samanhengane.
I alle høve sa han
til Irene Guri Andersen Halvorsen si oppmoding om ikkje å leite i himmelen:
Kan hende finst det
fleire usynlege makter enn dei patriarkane i Midtausten fekk auge på.
Ho rakk aldri å få
han til å utdjupe, for han fekk melding om at Skjetne og forsvararen hadde hatt
fyrste møte, og at forsvararen gjerne ville vere til stades under fyrste avhøyr,
og at det kunne passe no. Mark S. bad om at Irene Guri og han snart måtte
snakkast att, og fór til heisen. Ho gjekk for å finne Ingrid medan ho togg på
dette uttrykket: usynlege makter som patriarkane i Midt-Austen ikkje hadde fått
auge på.
Advokaten til
Skjetne var ei kvinne. Ho heitte Silje Sjusete og var ikkje mykje over tretti
år. Det var ei god stemning mellom dei to. Dei sat i eit samtalerom og venta,
dei diskuterte morgontrafikken i byen her. Skjetne var sterk tilhengjar av å
bruke buss. Han verka glad og tilstadeverande. Dei helste, sa namna sine, ingen
sa noko om titlar. Dei sette seg – Skjetne heldt fram med forteljinga om
bussen. Mekhar sette seg til å høyre etter. Sjusete såg litt usikkert frå
Skjetne til Mekhar.
Det er berre ein som
vaskar her! sa Skjetne.
Silje Sjusete såg
endå meir forvirra ut. Eg trudde De skulle avhøyre? sa ho.
Du har nok ein
klient som ikkje er klar over kor langt degenererte folkeslag har pressa seg
fram, sa Mark S. Mekhar.
Skjetne vart stum.
Berre gjer ferdig
forteljinga, sa Mekhar. Me har god tid.
Du sa at du vaska! sa
Skjetne.
Nei, det gjorde eg
ikkje. Det var du som sa det.
Men du sa meg ikkje
imot!
Eg er ikkje her for
å overtyde deg om noko som helst.
Har det alt vore eit
avhøyr? sa Silje Sjusete.
Me hadde ein liten
prat på fredagskvelden, sa Mekhar.
Eg visste ikkje at
det var eit avhøyr! Eg bad om advokat! sa Skjetne.
Du har jo fått
advokat, sa Mekhar. Det er ho som sit der. Ho er ikkje her for å vaske ho
heller.
Viss min klient vart
avhøyrd utan forsvarar, vil eg leggje ned protest, sa Sjusete.
Ja vel, sa Mekhar,
og skreiv på blokka si: Protest. Så spurde han:
Kva hende på fredag?
Eg handla i
sjølvforsvar! sa Skjetne.
S-j-ø-l-v-f-o-r-s-v-a-r,
sa Mekhar medan han skreiv.
Min klient ville fri
eit barn som var bortført av muslimske terroristar. Dei gjekk til åtak på han,
og han måtte forsvare seg. Han vil motsetje seg varetektsfengsling, sa Sjusete.
M-o-t-s-e-t-j-e, sa
Mekhar.
Han har dessutan eit
overordna syn som gir han subjektive grunnar til å ta bortføringa særleg
alvorleg. Han ser heile kulturen i byen her som truga av slik islamisering.
I-s-l-a-m-i-s-e-r-i-n-g,
mumla Mekhar og rabla ned nokre teikn på blokka si.
Dei andre to venta.
Så lente Mekhar seg attover på stolen og sa:
Så då var det likevel
ikkje Gud?
Det har med hans
generelle syn å gjere og er ikkje relevant for sjølve siktinga, sa advokaten.
Mekhar bøygde seg
over mot advokaten og spurde lågt medan han såg på Skjetne:
Er han ikkje
tilrekneleg til å snakke sjølv?
Kva meiner du? sa
Skjetne.
Eg trur ho meiner at
du er galen, sa Mekhar.
Dette er uhøyrt! sa
Sjusete.
U-h-ø-y-r-t,
mumla Mekhar.
Du påstod at eg var
galen sist òg. Du tek ikkje dette alvorleg! Du er ei skam for politiet i byen
her!
S-k-a-m,
mumla Mekhar.
Dette er ein høgst
uvanleg avhøyrsmetode – eg kan ikkje godta dette! sa Sjusete.
Nei vel, sa Mekhar,
og la frå seg pennen. Då har eg berre fire spørsmål til. For det fyrste:
Skaut du eitt skot
mot hovudet til Faadumo Awale Samakab slik at du drap henne?
Det var i sjølvforsvar,
sa Skjetne.
Skaut du, eller
skaut du ikkje?
Eg veit ikkje kva ho
heitte!
Mekhar sa ingenting,
såg frå Skjetne til advokaten og tok opp pennen att og sa: Då tolkar eg det
slik at svaret er nei – du skaut henne ikkje av di du ikkje visste kva ho
heitte?
Skjetne såg forvirra
på han. Sjusete sa: Klienten vedgår at han losna skot, men presiserer at det
var i sjølvforsvar.
Okei – då noterer eg
to svar, eit frå sikta og eit anna frå forsvararen, sa Mekhar.
Du har fått eitt
svar! sa Sjusete skarpt.
Eg forstår – for det
han sjølv seier, kan ikkje takast på alvor?
Eg er hans
forsvarar, og han talar gjennom meg!
No bøygde Mekhar seg
fram og snakka lågt til Skjetne: Når Gud talar gjennom deg og du talar gjennom
henne – er det då Guds Ord som kjem ut av henne?
Dette er grenselaust
frekt! ropte advokaten. Skjetne såg berre forvirra ut.
Spørsmål to: Skaut
du to skot mot Mehmet Habini slik at han kort etter døydde?
Det var òg i
sjølvforsvar.
Skaut du – eller
skaut du ikkje?
Jo – eg skaut.
Spørsmål tre: Skaut
du eitt skot mot Linda Dahlin Loe slik at ho døydde momentant?
Eg visste ikkje kva
ho heitte. Det var ei kvinne som gjekk til åtak på meg og ville drepe meg.
Drap du henne?
Eg skaut i
sjølvforsvar.
Spørsmål fire: Skaut
du to skot i Olave Mario de la Polvora slik at han kort etter døydde?
Ja – i sjølvforsvar.
Spørsmål fem: Kor
fekk du pistolen frå?
Eg fann han ved
fontena på Kulturtorget.
Kven hadde lagt han
der?
Det veit eg ikkje.
Kvifor hadde
vedkommande lagt han der?
For at eg skulle forstå
at eg var utvald.
Utvald til kva?
Til å stoppe
muslimane.
Ved å drepe to
muslimar og to ikkje-muslimar?
Nei – nei! Det var
sjølvforsvar.
Akkurat. Så korleis
skulle du stoppe muslimane då?
Eg skulle eliminere
professoren og skodespelaren.
Du skulle stoppe dei
som hadde bortført jenta! sa Sjusete.
Det òg, sa Skjetne.
Du skulle drepe
Mehmet Habini og skodespelaren som framførte tekstar frå dei tre semittiske
trusretningane i Teateret?
Han sa «eliminere»,
sa Sjusete.
Okei – ved hjelp av
pistolen skulle du eliminere Habini og skodespelaren på oppdrag frå einkvan som
hadde valt deg ut. Så måtte du myrde tre til i sjølvforsvar på vegen. Men kven
valde deg ut – og kvifor?
Skjetne såg på
Sjusete. Ho sa at det hadde med hans overordna syn å gjere, at byen her og
heile Europa var truga av islamisering.
Okei – så du vil
ikkje seie kven som valde deg ut? sa Mekhar.
Eg vart utvald av
Gud! sa Skjetne.
Me får høyre med han
om han kan stadfeste det, sa Mekhar. Forstår du at påtalemakta vil krevje at du
vert halden i varetekt medan me kontrollerer opplysningane dine?
Nei – det forstår
han ikkje, sa Sjusete. Han held fast ved at han handla i sjølvforsvar, at han
hadde ideelle motiv, og at det ikkje vil skade etterforskinga om han vert sett
fri.
Og gjentakingsfaren
då? Han meiner jo at Gud har valt han ut til å drepe ein til?
Det er ikkje
relevant.
Å nei. Nei vel. Då
trur eg ikkje me kjem lenger i dag – me har det Tingretten treng for å vurdere
krav om varetektsfengsling. Eg skal skrive dette ut slik at du kan underteikne.
Eg vil ikkje
underteikne.
Fint. Då haster det
jo ikkje med skrivinga heller. Då kan jo Sjusete òg ta kvelden om ho vil.
Han reiste seg og
gjekk mot døra. Men der stogga han og snudde seg.
Ho jenta som du
seier du skulle fri. Du har oppfatta at det var mor hennar du drap medan ho
måtte sjå på?
Skjetne sa ingenting
– såg berre spørjande på han.
Ho er heilt aleine i
verda no. Ho er veldig ulukkeleg og redd. Bror hennar vart drepen for fem år sidan,
og på torsdag i førre veke truga same drapsmannen med å ta mor hennar òg. Det
var same mannen som henta jenta på skulen og sperra henne inne i ein kjellar
langt utanfor byen. Mora og dei andre du myrda, hadde nett klart å få jenta
fri. Ho var så glad – ho trudde alt var over då dei møtte deg. Ho heiter
Ingrid. Ho er tretten år.
Kva slags relevans
har dette? sa Sjusete.
Ja – du kan sanneleg
spørje! sa Mark S. Mekhar, og gjekk ut døra.