Men langt bak i Medie Osen si
avisutgåve stod eit minneord om Olave Mario de la Polvora. Det var skrive av
ein av dei katolske prestane i byen her, ein vietnamesar som heitte Nguyen Dinh
Xuan, men som hadde budd så lenge i byen her at han snakka så å seie rein
dialekt. For utanforståande kunne det sjå underleg ut at nett han hadde skrive
nekrologen, for dei to hadde vore svært ulike. Presten var asiat –
tilbakehalden og audmjuk i høve til både Gud og menneske, medan Olave Mario var
ein latinamerikanar som hadde teke relativt stor plass kor enn han hadde vore.
Ikkje var han spesielt religiøs heller, verken i tenking eller i praksis.
Han og presten hadde
likevel hatt ein nært venskap, framgjekk det av teksten. Det skreiv seg heilt
tilbake frå 1978 då den fyrste kontingenten av vietnamesiske flyktningar kom
til byen her. Dei var relativt mange med mange born og unge. Dei hadde vore
lenge i flyktningleirar i Malaysia, der hadde dei tapt det meste av det dei
hadde fått med seg heimanfrå, så dei var svært fattige då dei kom. Dei vart
synlege i bybiletet – dei hadde jo verken jobbar eller skikkelege bustader – og
dei var dessutan frå taparsida i ein krig som mange her hadde engasjert seg i
på vinnarsida. Det utvikla seg på kort tid eit spent tilhøve mellom gjengane av
pengelause og rastlause vietnamesiske ungdomar og ein miks av lokale
jamaldringar og politiske motstandarar av USA. Midt i denne siste gruppa var
rømlingen Olave Mario frå Chile. Midt i den fyrste gruppa var den seinare
presten Dinh Xuan frå Wung Tau-provinsen i Sør-Vietnam.
Den 26. april small
gjengane i hop i noko som utvikla seg til eit blodig slagsmål. Lukkelegvis
mista ingen livet, men fleire måtte til legevakta, og der heldt slåstinga fram
slik at politiet til slutt måtte ta dei skadde vietnamesarane til sjukehuset
medan dei andre måtte ta til takke med legevakta. Sinnet vart ikkje mindre av
ei slik forskjellsbehandling. Alle var oppøste etterpå, i nokre krinsar vart
det snakka om raseoppgjer, i andre vart det snakka om medløparar med
amerikanske folkemordarar, og i tredje sirklar vart det snakka om kommunistisk
vald mot folk som nettopp hadde rømt frå slikt.
Chilenarane og dei
kristne mellom vietnamesarane høyrde til den same, katolske kyrkja. Olave Mario
hadde aldri sett sine bein der – han såg på kyrkja som reaksjonær og samansvoren
med generalar og amerikanarar. Men etter slagsmålet hadde han gått til kyrkja
og bede dei arrangere eit møte mellom dei to gruppene. Det vart ikkje lett.
Sjølve møtet mellom gruppene vart ikkje dramatisk, men både før og endå meir
etterpå vart det høgrøysta krangel internt i båe gruppene. Og spetakkelet vart
ikkje mindre då dei gjekk ut og involverte sirklane utanfor katolikkane i
forsoningsplanen.
Olave Mario hadde
talt om lag slik: I Chile tapte folket mot den amerikanske imperialismen. I
Vietnam vann folket – og dei som hadde tent amerikanarane måtte rømme. Men:
Byen her er verken Latin-Amerika eller Indokina eller USA. Dette er vesle
Europa. Her er verdas folk ein minoritet. La oss verte vener.
Den fyrste som hadde
gitt han handa, var Nguyen Dinh Xuan. Og dei hadde gjort alvor av løftet – dei
hadde vorte vener for livet. Og no fall den tunge oppgåva med å leie det siste
farvel med denne ruvande mannen på Dinh Xuan.
Dei hadde vore så
gjennomført usamde i omtrent alt som diskuterast kunne, skreiv han. Men dei
hadde hatt det morosamt med usemja si. Olave sa at han personleg hadde vist
Darwin dei fossila som han hadde brukt til å prove at verda ikkje var skapt av
Gud, men hadde vorte til gjennom naturleg utval av artar. Og Dinh Xuan
kvitterte med å fortelja at det var han i eigen person som hadde målbunde Karl
Marx og vist at skjemaet for historieutviklinga i Europa berre galdt for
Europa, og at menneska – der fleirtalet av verdas folk budde – grupperte seg
etter mykje meir kompliserte mønster enn det som kunne puttast inn i
klasseanalysar.
Når det var fest i
kjellaren på den katolske kyrkja, konkurrerte ordkrigane dei to imellom ut både
bergpreik og juleevangelium. Folk lo og dunka kvarandre i ryggar og magar og
delte seg i sirklar utan omsyn til språk eller farge eller gamle hangups
heimanfrå.
«Olave Mario de la Polvora var eit heilstøypt menneske som levde
utan atterhald mellom oss», skreiv presten. «Han
ville ha protestert om eg hadde halde han fram som ein god kristen. Men han var
ein mann å sjå opp til og eit eksempel for alle gode menneske. Det er djupt
tragisk at vi skulle miste han. Han døydde som han levde: Han sparte seg ikkje
når nokon trong han. Fred over minnet hans!»
Eg veit ikkje kor
mange som las den artikkelen. Nekrologar er vel ikkje nett folkelesnad. Men eg
veit at den vart lesen om att og om att i Fi-marka, heime hos dei tre kvinnene
som alt denne dagen hadde vorte fire att. Den vart lesen, omsett og omtalt. Det
var så vondt alt det andre som stod i avisa om Faadumo og dei andre døde og
alle som fylgde til grava – og om Sheila Hasina – at det var som ei trøyst å
endeleg finne nokre gode ord om ein av dei som døydde saman med henne.
Alle fire var heime
den føremiddagen. Sheila Hasina hadde vorte permittert på måndagen –indarane hadde
reagert kjapt på konsulen sin rapport om Tekstilkonkursen. Alle dei andre
skulle arbeide om ettermiddagen. Aziza var oppteken med innflyttinga og skulle
ikkje begynne å vaske før klokka to. Liana skulle ha fyrste elev etter vanleg
skuletid, og Noreen skulle ha kveldsvakt frå klokka tre.
Lat oss skrive
minneord om Faadumo òg! sa Sheila Hasina. Lat oss fortelje denne byen kven dei
mista og kven dei vanærar!
Alle var samde. Men
ingen av dei andre hadde tru på det. Dei var ikkje gode nok til å skrive i
språket her, dei kjende ingen i avisa, ingen av dei hadde kjende namn, og ingen
av imamane hadde slik posisjon i byen her som den katolske presten hadde. Men
Sheila såg som vanleg ikkje problemet. Me kan skive på engelsk! sa ho. Kort
etter sa ho: Me kan få ein innfødd til å hjelpe oss! Eg veit kven!
Før klokka var ni
stod dei alle fire i skranken på biblioteket og spurde etter Eva Trotto Moe. Ho
var i eit møte, sa ho som stod i skranken, men møtet var visst ikkje viktigare
enn at døra til kontoret hennar stod open. Dei kunne sjå henne og ein mann der
inne – og ho såg dei. Ho må ha kjent att ein eller fleire – det er godt mogleg
at ho kjende dei alle fire – og ho kom ut.
Hei, sa ho – ville
de snakke med meg?
Me treng hjelp, sa
Sheila Hasina. Me vil lage eit minneord om Faadumo som er like sant og vakkert
som det som står om Olave Mario de la Polvora i dag.
Det velta kjensler
opp i Eva med ein gong. Ho høyrde smellet som rulla nedover gata, ho såg føre
seg den livlause kroppen til Faduumo, ho kjende lamminga i seg og ho såg
konturane av den apatiske Reinhardt Skjetne. Ho kjende mageopprøret mot alle
spekulasjonane og løgnene som hadde stått i avisene – og sinnet mot Rudolf
Steiner som ho framleis meinte hadde skulda. Han sat inne på kontoret hennar og
sutra over at han skulle lage magasinprogram om ytringsfridom.
Det fridomskravet
stod no rett framfor henne.
Ho såg frå den eine
til den andre. Meiner de at eg kan hjelpe? sa ho.
Me vil gjerne
fortelje – så kan du skrive, sa Sheila Hasina. Du er den fremste i litteraturen
her, du er lærd og klok og god. Og du kjende Faadumo. Når eit minneord kjem frå
deg, då vil avisa trykkje det.
Ja, sa Eva Trotto
Moe. Oppsedinga hennar sa at ho skulle motseie alle heidersorda, snakke seg
litt ned, seie at ho ikkje hadde spesielle evner til å skrive – men mange års
erfaring med desse og andre bibliotekskundar med andre kulturbakgrunnar hadde
lært henne å tale klart: Ja eller nei. Ikkje kodespekka snirklar rundt
grautfat.
Kom! sa ho.
Då ho viste dei inn
på kontoret sitt, sa ho over skuldra til dei andre i skranken: Eg vert oppteken
det meste av dagen.
Rudolf Steiner
reiste seg då dei kom inn. Eva sa at han ikkje skulle gå, til dei andre sa ho
at det var ein ven som var flink å skrive – ho ville gjerne at han òg fekk
høyre så lenge han hadde tid. Ho sa ikkje kven han var, og ingen av dei fire
kjende han att eller kopla det namnet han mumla med noko av det som hadde hendt
dei siste dagane. Så då dei benka seg rundt Eva sitt møtebord, sat
stjernereporter Rudolf Steiner – i arbeid med eit magasinprogram om
ytringsfridom – for enden av bordet som passiv, språkleg konsulent og tilhøyrar
til korleis minneordet om Faadumo Awale Samakab vart til.
To timar seinare
reiste han seg og sa at han måtte gå, men om dei tillét det, ville han gjerne
få ta eit bilete. Det hadde vore så interessant, sa han. Kort etter gjekk dei
fire kvinnene òg, medan Eva sette seg til å skrive.
Rudolf Steiner sette
seg òg til maskinen sin i redaksjonslandskapet i Medie Osen. Han tok opp
biletet han hadde teke. Det var eit godt bilete – fem vakre og svært ulike
kvinner med eit stort alvor over seg, rundt eit papirark.
Ytringsfridom, kunne
biletet heite.
Han hadde ikkje
tenkt å sjå i fotoarkivet om det eksisterte noko bilete av Faadumo Awale
Samakab – men brått kom han på artikkelen om lanseringa av kampanjen «Eit
levande sentrum». Fotografen som berre skulle ta eit pliktbilete av ordføraren
på torget, hadde vorte engasjert av ungdomane frå Cosy Lamps som hadde fått
T-skjorter og teke ein heil serie bilete av dei. På det som vart brukt i
oppslaget, stod ti unge jenter i T-skjorter med «Eit
levande sentrum» i ring rundt ei afrikansk jente og ei vaksen dame som song.
På eit av dei ubrukte bileta var den afrikanske
kvinna så sylskarp at biletet gjerne kunne blåsast opp over ei heil side i
avisa. Han vart slått av det uttrykksfulle andletet. Ho hadde breie og høge
kinnbein og store brune auge som såg varmt på ungdomane. Det var sorgfull song
i biletet – men det var òg smil og kjærleik. Ho var umåteleg vakker, vinterlyset
spelte i andletet og hadde kalla fram eit mangfald av harmoniske brun-, grøn-
og blåfargar. Han gjekk endå tettare inn, slik at dette vakre andletsuttrykket
fylte det meste av skjermen, berre med den kvite og gule jakka og huva med
inskripsjonen «Eit levande sentrum» som ramme rundt.
Akkurat då kom reportasjeleiaren framom.
Steike! sa han. Kven er det?
Rudolf Steiner
snudde seg langsamt. Han var framleis sur etter morgonmøtet dagen før. Han sa
namnet på fotografen.
Blinkskot! sa
reportasjeleiaren. Men kven er det – eg meiner ho på biletet?
Det er ho som du har
stempla som svart enkje og terrorist i dag. Ho som vart slått helselaus og sida
skoten på fredag.
Reportasjeleiaren
ropte på redaktøren som gjekk gjennom landskapet med det same. Sjå dette
andletet! sa han.
Fleire samla seg.
Fotografen som hadde teke biletet, forstod kva som var på gang, og kom
småspringande for å få med seg kommentarane.
Kva er det for
situasjon? spurde redaktøren. Rudolf Steiner zooma ut, og dei såg dei to som
song og ringen av unge jenter som lydde.
Gå inn att …
Kan du skrive opp dette biletet? spurde redaktøren.
Eg veit ikkje om det
er eit vanleg uttrykk, men ifylgje Rudolf Steiner så er det i gjengs bruk der
på huset. Å «skrive opp» eit bilete tyder å skrive ein artikkel som gjer at ein
– med eller helst utan naudskrik – kan blåse eit bilete opp over ei heil side –
endåtil over førstesida.
Steiner sitt humør
var på rask veg oppover. Ja, sa han, det kunne han. Det var eit minneord på veg
om henne. Det kom til å verte vakkert og ei heilt anna historie enn den som
hadde vore vinkla til no. Eg kan skrive korleis minneordet vart til. Sjå her,
sa han, og tok opp sitt eige bilete.
«Ytringsfridom», sa
han.
Fy faen! sa
redaktøren. Eg trur me har fyrstesida!
Samd, sa
reportasjeleiaren. Dette slår!
Eg kan
fargekorrigere …, sa fotografen ivrig.
Nå skal du faen
ikkje øydeleggje! sa redaktøren. Sjå det fargespelet i originalen! Ei vakker
negerdame! Hah! Slå den!
Til avsnitt 81
Boka er no i sal
