20: Tilskodarar

              (Samandrag 1-19)
             Det var den 11. dagen i månaden, ein torsdag. Passasjer 81 publiserte dette om lag kl 16:

Ettermiddagsblogg: Modales.

Av Passasjer 81 (Torsdag 11):

Elvis er i opprør. Han har ein heilt annan farge i andletet enn han brukar, ikkje rett raud, men  mørkare enn vanleg, meir latinsk, vakrare. Lady Raud snakkar i telefon, det er slik me alle får høyre kva som har hendt:

Uavhengig av kvarandre har ei riksavis og ein nasjonal fjernsynskanal ringt til Elvis og spurt han om byen vår er farlegare enn andre.  Grunnen til at dei ringte han var at han var den einaste politikaren som hadde teke opp spørsmålet om det som hende med Lolita.

Eg vil tru Lady Raud snakkar med ein kampanjeleiar i partiet til Elvis eller noko. Ho seier med kraftig røyst inn i telefonen at han hadde gjort det heilt klart for journalistane at det ikkje var drapet han hadde kritisert, men praksisen til skulen med å sende unge på arbeidstrening saman med utilreknelege.  Men det var jo til inga nytte – har media fyrst bestemt seg for ein vinkel, så fylgjer dei den. Det står fast og er utanfor diskusjon.  Så om ikkje media kan gjerast til lags, så må ein få fram  på andre måtar for Opinionen at konfliktlinene går heilt andre stader!

Ho har nok ikkje fått jobben enno, tenkjer eg, for ho seier «ein» og ikkje «me». Men ikkje før har eg tenkt det, så er avtalen tydelegvis gjort: Detaljane tek me i morgon, seier ho, i krise er me alltid klare på kort varsel!

Og så fylgjer ein lang diskusjon om den særskilte mentaliteten som herskar i vår by. Det har med historia å gjere: Kringsettingane under trettiårskrigen, samhaldet under revolusjonane,  dei kulturelle særtrekka, homogeniteten i befolkninga, den religiøse arven.  I denne byen vert ingen gløymd eller overlatne til seg sjølve når ulukke eller urett rammar. Her finst ikkje marginaliserte grupper. Me skal ikkje vektleggje kvifor sume mektige krefter freistar spele opp fordomar om at byen vår har heilt andre karaktertrekk. I underteksten forstår jo alle det! Seier ho og ler.

Elvis smiler og ser nøgd på henne. Eg anar ikkje kva ho siktar til, men det gjer tydelegvis han. Det gjer vel gjerne han eller ho som ho snakkar med og, ho må i alle høve ikkje forklare nærare. I staden går dei over til å diskutere kven som kan setje ord på dette. «Han sjølv» vert nemnd tidleg, og det er ikkje vanskeleg å skjøne at det gjeld Elvis. Så treng dei ein utviklingshemma og ein innvandrar.

Alvarez set seg over til meg og spør lågmælt: Kva er det som står på? Eg trur dei bur seg på mottiltak mot noko som kjem på Siste Nytt-sendingane i kveld, seier eg. Noko dei oppfattar som eit angrep på byen og på partiet deira. At byen er farleg? Spør han. Det har visst vore endå eit drap, seier eg. Uff, seier han. Ikkje same staden vel? Nei, nei, seier eg. Ikkje same staden.

Det har jo vore på radioen. Eit nytt pistoldrap på ein arbeidsplass. Denne gongen ein plass med så å seie berre utanlandske arbeidstakarar. Den einaste kvite var sjefen der – og det var ho som vart funnen skoten. Det måtte ha hendt ein gong mellom klokka tolv i går og  i dag tidleg, då ho vart funnen av tilsette som kom på arbeid. Ingen namn vart nemnt, men Alvarez tok poenget nett som eg sjølv hadde gjort: Den strenge dame! Sa han, og såg seg skrekkslagen rundt. Ho var definitivt ikkje der. Han hadde nok alt registrert det – no var han sikker.

Jomfru Maria! Seier han. Kva går føre seg? Han snur seg til Elvis og gjentek: Kva går føre seg??

Eg trur riksmedia kokar på ei historie om at me ligg i konflikt med marginaliserte grupper, seier Elvis.

Alvarez viftar han av, peiker på det tome setet der Mama Harjet brukar sitje, og seier: Er det ho? Den strenge dame? Elvis skjønar ikkje, og Alvarez gjentek: Den nye dame som drepen – på vaskeri med utlendingar – var det vår dame? Den strenge dame som alltid sit der?

Eg skjønar ikkje kven du snakkar om? Seier Elvis. Eg veit ikkje kven som er drepen – dei har ikkje sagt noko namn enno. Og eg veit ikkje kven som brukar sitje der. Det kjem vel alt an på kven som skal til eller frå? Det er då ikkje faste plassar her, er det?

Lady Raud seier: Er han filosof, seier du? Og så arbeider han på eit vaskeri? Ho ler. Det var jo spesielt. Er han kommunist? Kan han snakke – eg meiner – har han språk?

Alvarez set seg tilbake til meg. Det er frykteleg! Seier han. Det må vere ho. Eg har kjent på meg sida i går – at noko gale, seier han. Han ristar på hovudet og snakkar som til seg sjølv. Og vesle jente  – enno ikkje gravlagd. Og no - strenge dame. Kva er det som går føre seg!

Du ser ut til å vere den einaste som tenkjer på dei, seier eg. Han ser undrande på meg. Alle andre ser berre ut til å tenkje på seg sjølve, seier eg. På omdømmet sitt eller planane sine eller budsjetta eller prosjekta eller retningslinene sine.

Du tenkjer på dei? Seier Alvarez, og ser så intenst på meg at eg ikkje greier å møte blikket hans, eg ser bort på Lady Raud og opnar munnen for å fortelje Alvarez at eg har tala med denne filosofen som ho tydelegvis sit og snakkar om.

Modales, seier han, før eg kjem i gang. Vi har eit ord på chilensk som heiter modales. Her finst  eit ord som er betre. Det heiter folkeskikk. Modales er dei danna sine krav om korleis dei fattige og uskolerte skal oppføre seg for å bli mødt med respekt. Folkeskikk er noko anna – det er eit demokratisk ord. Det gjeld like mykje den andre vegen: Det er eit krav om korleis både fattig og rik skal oppføre seg mot kvarandre.

No er det eg som ser undrande på han.

Og du les.

Angelique Fuglesang   

Det er ikkje enkelt for ein filosof og ei dame med datakurs å finne eigarar og styreleiar til sin eigen arbeidsgjevar når dei står på ein parkeringsplass utan anna enn kvar sin mobiltelefon å hjelpe seg med. Den eine var mest tom for straum og den andre var ein kontanttelefon med berre nokre få teljarSteg att.

Hadde me vore på nett! Sa Linda.

Er ikkje Faadumo på nett? Sa Mehmet.

Jo – det var ho. Ho var ingen datanerd – men før Linda sin telefon gjekk tom for straum hadde dei funne at sjefen heitte Angelika Fuglesang og var både daglig leiar, eigar og styreleiar og var fødd i 1961 i alle rollane.  Men ho hadde ein revisor, og det måtte jo vere rette person. Mehmet ville ha Linda til å ringe han og, men då ville ho bruke hans telefon. Ho måtte ha straum på sin om Ingrid skulle ringe.

Revisor var ein roleg eldre mann med dialekt nordvest frå. Jau – han hadde høyrt. Han vart ikkje særleg overraska over at Fru Fuglesang ikkje hadde ordna seg med nokon nestleiar – ho var ein uavhengig natur, sa han. Så vidt han kunne sjå ville det vere arvingane som måtte avgjere kva som skulle hende vidare med firmaet. Han visste sant å seie ikkje kven det kunne vere – ho hadde ikkje born etter det han visste, det var skifteretten som måtte finn ut slikt. Men det kunne ta tid – og uansett hadde jo verksemda plikter i høve til dei tilsette.

Han tenkte høgt medan han snakka. Han rekna med at han ville bli utnemnt til bustyrar. Det hasta med å få ei mellombels leiing på plass. Kunne dei komme nedom kontoret hans – helst med det same?

Klokka halv fire var Mehmet tilsett som midlertidig dagleg leiar og Linda som sekretær. Klokka fire fekk dei nøklar og klarert lokale av politiet.

Det går opp og ned her i verda! Sa Linda.

Mehmet sette seg til å førebu neste dag, Linda sprang til bussen.

Det var tett som vanleg, ho fekk berre ståplass. Ei av desse kvinnene som trur dei er aleine i verda snakka høgt i telefon. Ho tykte det var pinleg, ho ville helst ikkje høyre andre sine private samtalar, men det gjekk ikkje an å la vere. Så kom det snart fram at samtalen ikkje var privat i det heile:

Han gjorde det heilt klart for journalistane at det ikkje var drapet han hadde kritisert, sa kvinna. Det han hadde teke opp var praksisen til skulen med å sende unge på arbeidstrening saman med utilreknelege.  Men det var jo til inga nytte – har media fyrst bestemt seg for ein vinkel, så fylgjer dei den. Det står fast og er utanfor diskusjon, sa ho. 

Linda snudde seg og såg fort på ho som snakka. Det var ei vakker kvinne, kledd i raudt. Ho sat ved sida av ein vakker, mørk mann. Han såg oppkava ut, han kommenterte kvinna sin samtale. Det var han som hadde snakka om drapet på Malin Meyer dagen før og. Ho bestemte seg for å gløyme all god oppseding og tok til å lytte intenst til kvinna sin samtale og mannen sine kommentarar.

Kan ikkje media kan gjerast til lags, så må ein få fram  på andre måtar for Opinionen at konfliktlinene går heilt andre stader!  Sa kvinna. Det høyrdest ut som at dei gjekk over til å diskutere lokalhistorie, ho nemnde både trettiårskrigen og  revolusjonane, men så forstod Linda at dei drøfta kva som skulle vere med i eit resonnement om kulturelle særtrekk i byen.

I denne byen fins ingen marginaliserte grupper, sa ho. Me skal ikkje vektleggje kvifor sume mektige krefter freistar spele opp fordomar mot oss – i  underteksten forstår jo alle det! Sa ho og lo, og mannen ved sida av henne lo med og sette tommelen opp.

Linda fekk ikkje med seg så mykje meir. To ungdomar som stod like bak henne tok til å diskutere ein lærar. Linda lurte ei stund på om dei lo av han som viste seg å vere far til Malin Meyer, men det  kom snart fram at det ikkje kunne vere det. Det måtte jo og vere måte på kor mange på denne bussen som skulle snakke om det same som opptok henne sjølv. Ho spissa øyra att nett då ho gjekk av bussen, for ho høyrde kvinna i telefonen sei:

 Er han filosof, seier du? Og så arbeider han på eit vaskeri? Ho lo. Det var jo spesielt. Er han kommunist? Kan han snakke – eg meiner – har han språk?

Ingrid sat med stearinlyset i dag og. Der var langsam, dvelande musikk i romet. Røynda er så vakkert tillaga: Når hendingar rasar og drama spissar seg til, fins der genar i kvinnenaturen som hentar fram lys og langsame songar og draumar om det viktige i universet: Livet og Framtida.

Kjem Faadumo i dag og? Sa ho. Det er så godt når ho er her.

Eg er så glad i deg, Ingrid! Sa Linda. Når eg vert stor, vil eg bli som deg.

Og når eg blir stor, skal eg reise frå deg! Sa Ingrid. Og begge lo. Før ho fekk spurt om Ingrid sin dag, var Linda i full gang med å fortelje om sin.

Tenk! To mord! Sa Ingrid. Så frykteleg! Er det den same mordaren?

Det kan eg aldri tru. Om ikkje det er ein superklønete og superuheldig terrorist då, som alltid kjem for å massakrere når der bare et einskildpersonar til stades!

Då får han kjeft i terroristforeininga! Sa Ingrid.

Tenk at me kan le av dette! Sa Linda. Då Malin Meyer vart myrda vart eg pisseredd – og no sit me her og tøysar med dette nye drapet. Er du redd?

Eg er meir redd for å bli gravid.

Kva er det du seier? Du har vel ikkje....

Eg kan bli gravid no? Kan eg ikkje?

Ikkje før om fjorten dagar.

Det kjennes så – eg veit ikkje. Eg kjenner meg mektig. Det som er farleg vert så smått.

Linda såg på dotter si og kjente det boble inni seg. Ho var enno eit barn, men ut av barneandletet kunne ho sjå korleis det ville vekse fram ei stor, vakker og sterk kvinne. Nett no tenkte ho at dei kunne bli retta opp at, dei skadane som ho sjølv hadde påført barnet sitt då ho gjekk med på at dei skulle rømme, at dei skulle bli løgnarar, at dei ikkje skulle stå ved kven dei var. At dei skulle la redsla styre liva sine. Det er det verste ein kan gjere mot eit barn, tenkte ho. Det gjorde eg. Det gjorde Staten. I staden for å verne mot utsletting, sa  me at ho måtte lære å utslette seg sjølv. No er vi attende i Røynda. Og Røynda råkar oss med alt ho har av brutalitet og vondskap. Men likevel sit dotter mi her og seier at det farlege er blitt smått.

Telefonen ringde. Det var Mehmet.

No må du halde deg fast! Sa han. Eg har nett snakka med Kent Karlsen. Han ringte og  fortalde om ein stor konspirasjon mot denne byen: Alt går så bra her, at konkurrentar i hovudstaden vil spele opp fordomar. Det er venta at det kjem eit frykteleg angrep på byen i rikssendinga i fjernsynet i kveld - dei kjem til å sause saman dei to drapa som har vore og så kjem dei til å påstå at byen er på kollisjonskurs med svake grupper.  Men no samlar byen seg til motåtak – og han vil ha meg til å halde ein kort tale under eit spontant torgmøte som skal vere klokka ni i kveld.

Jøss! Sa Linda.

Så no har eg sett krafta hans. Det var imponerande saker! Sa Mehmet.

Kva svarte du?

Ja, sjølvsagt. Eg tenkte eg skulle teste den ynkelege sida hans og.

Kva meiner du?

Eg er ikkje heilt sikker. Men eg sit og førebur meg no. Kom på torget, så får du høyre!

Til avsnitt 21