Tidleg i dette arbeidet
tenkte eg at det har lagt seg ei einsemd over tida og
menneske som lever i henne. Ho har dekt til byen her som lydlaus nysnø og gjort
han ukjenneleg vakker for dei som sit attom vindauge og ser, sjølv om gatene
har vorte kalde og våte for dei som går ute.
Eg såg på
folk rundt meg, og på relasjonar mellom dei for å prøve å fatte. Eg spurde meg
føre, diskuterte, lydde til og las andre sine tankar og teoriar. Eg freista å
setje ord på aningane som eg innimellom kjende. Men tekstane datt lenge til
jorda, plumpt og utan sprett. Så tok eg til å teikne og modellere. Eg laga
karakterar, elta dei om, kutta dei ut og bygde dei opp att frå botne. Det vart
eit langt, urovekkande og slitsamt arbeid. Til sist fekk karakterane sine eigne
liv og truga med å dra meg òg inn i ei draumeverd. Men kvar gong eg minte meg
sjølv på at det var røynda – ikkje fiksjonen – eg strevde med å fatte, så kom
eg vidare.
Etter kvart
vart arbeidet mitt til ei forteljing om ein by som godt kunne ha vore, om
menneske i han som kanskje er, og om forhold mellom dei som eg kan fatte. Eg
har dikta alt, alt er fantasi, alt er draumar, det er ei slags tredimensjonal
simulering av det verkelege for at eg lettare skal kunne sjå korleis ting heng
saman.
Å sjå til er byen stabil. Det har aldri vore
jordskjelv der, der er sjeldan flaum, og stormane brukar ikkje rive med seg
meir enn eit og anna tre eller morkent garasjetak. Fysikarane kallar dette for
indifferent likevekt. Samfunnsvitarane har visst ikkje noko namn på det, det
kan vere det som er problemet.
Eg kallar han berre byen eller byen her. Han ligg ved ein elveos, han er ikkje så gamal, men han har vanskeleg for å
kome ut av sirklar han ein gong vikla seg inn i. Ein kan sjå det på skilnader
mellom høgre og venstre breidd, og på refleksane til folk her. Endåtil folk som
flytter til frå stader som er heilt annleise, finn seg plassar i mønsteret som
har gjort seg. Folk flest vik unna for farar som trugar, nokre gonger ved å
lukke auga for dei, andre gonger ved å fylke seg rundt dei som seier at dei kan
utslette det som trugar. Folk trur dei lever kvar – eller kvar familie – for
seg, men dei er bundne til kvarandre i ein tett vev. Dei spinn forklaringar på
det som hender av det dei har å spinna med, og slik dekkjer dei til tvilen.
I tre vinterveker i fjor vart byen skaka opp av uforklarlege hendingar.
Så la han seg til att. Det såg ut som at han la seg til på same vis som før,
som han har brukt å liggje i all si tid. Men poenget med denne forteljinga er
jo å drøfte om det verkeleg kan vere så enkelt, om det kan finnast ein så
likefram snarveg til å skjøne framtida.
Eg budde ikkje her. Eg var innom, men eg flytta ikkje attende før det
var for seint. Eg har vorte kjend med hendingane i ettertid, gjennom å sjå og
høyre og freiste å fatte dei fragmenterte forteljingane til kvar av karakterane
eg har laga og sett inn i modellen. Dei er folk som til dømes Linda Dahlin Loe
og dottera Ingrid som nett hadde vendt attende til eit sannferdig liv etter tre
år på flukt med hemmeleg identitet. Det var Kent Karlsen dei hadde rømt frå.
Hans versjon av forhistoria var totalt ulik Linda sin, men den hadde drive han òg
ut av byen. Bibliotekaren der, Eva Trotto Moe, gjorde eigentleg ikkje noko
særskilt det meste av tida, men akkurat på det viset var ho kan hende den mest
tidstypiske av alle. Etterforskarane, Mark S. Mekhar og Irene Guri Andersen
Halvorsen, er viktige kjelder, det same er journalisten Rudolf Steiner og ikkje
minst eit heilt spekter av bloggar.
Men lat meg heller ta til på forteljinga.
<blanklinje>
Det var
vinter. Det var måndag morgon. Frå alle bydelane og forstadane til byen her var
folk på veg, i bilar, bussar og banar. Ganske mange sykla, sjølv om det kvar
dag som helst kunne kome snø. Det var ikkje lenger slik at dei alle skulle «på
jobb». Dei skulle så mangt, dei skulle på kontoret, på seminar, på audition, på
intervju, på kickoff, på brainstorm, på evaluering. Så dei hadde mindre som var
sams enn det som låg til grunn for sirklane dei ein gong hadde vikla seg inn i.
Eit trekk som skilde denne måndagen frå andre, var at ein som kalla seg
Passasjer 81, tok til med å publisere ein blogg. I to veker sende han ut to postar
kvar kvardag. Så var det slutt. Han fekk ikkje mange lesarar medan han skreiv –
men etterpå steig lesartala fram til rettssaka. Etterpå har dei gått i bylgjer
etter kvart som nye forfattarar eller biletkunstnarar eller songarar har teke
saka opp att med ulike teoriar og skuldingar om kva som skal ha hendt med han.
Den fyrste bloggposten såg slik ut:
Måndag – fyrste dag
Passasjer 81 – morgonpost: Livet held pusten
Eg har
sett deg før. Her. Du brukar ofte lese om morgonen. Men i dag les du noko eg
har skrive. Og eg sit her og ser på deg. Eg ser etter avtrykk i kroppen din:
Rynking i panna, nikk eller risting på hovudet, eit lite smil, eit drøymande
augekast ut av ruta.
Du ser ikkje meg. Du kan sjå deg rundt, du kan setje deg på eit av desse
seta som vender motsett veg, og studere folk her, men du vil ikkje finne meg.
Eg vil ikkje møte blikket ditt, blunke, lette umerkeleg på den eine handa for å
stadfeste at ja, det er eg, hei hei! Nei – eg vil gli inn i rekkja av lukka,
innvende andlet utan blikkretning. Om nokon møter auga dine, vil ho eller han
sjå hastig bort eller raudne. Om ikkje det er ein av desse få frekke, morosame
som fangar deg, ein av desse som alltid er klare for ein flørt eller eit gap.
Eg er her mest kvar dag. Nett som deg. Nett som dei fleste her. Eg
reiser inn, og i ettermiddag skal eg ut att. Eg snakkar sjeldan med folk. Men
eg lyder, eg ser, eg legg saman. Nett som deg, når du ikkje les.
Berre les du. Eg kan fortelje deg kva som hender rundt deg. Ei dame har
teke plassen til Alvarez i dag. Namna til folk kjenner eg ikkje. Så eg lagar
namn til dei. Alvarez er han som ser ut til å bere så mykje alvor med seg heile
tida. Eg seier «ser ut», for eg er slett ikkje sikker på om han fortener
namnet. Det kan vere at han berre er humørlaus, fantasilaus, med låg sosial
intelligens. Handlekraftig er han i alle høve ikkje. Han står berre og ser tomt
framfor seg medan Lady Raud sit på plassen hans. Det er komisk å sjå på. Han
kan jo ikkje gå og seie til henne at det er hans plass. Han kan stå der og
vente på morgondagen og vone at ho aldri meir kjem att, eller at ho i alle høve
set seg på ein annan plass om ho kjem. Han har ikkje sett henne før, det kan
vere at noko har hendt eller skal hende, at det berre er i dag, og at han får
plassen sin att i morgon.
Men han gjer ikkje det, trur eg. For Lady Raud har tenkt å reise
kollektivt frå no av. Det fortel ho til alle her, ho er mellom desse som
gløymer alt rundt seg når ho snakkar i telefon. Ho trur ho må snakke så høgt òg,
mykje høgare enn om ho snakkar med nokon her. Så alle får høyre korleis ho
instruerer ein eller annan. Dei fleste trur nok det er mannen, men det trur
ikkje eg. Ho fortel kor det ligg reine underbukser, at det finst spesiell
tannkrem for born, og kva som er minstekravet til ein frukost. Så ser ho mot
vindauget for å spegle seg, strekkjer på leppene, glattar på håret.
Lady Raud har teke ei avgjerd, trur eg: Ho skal slutte å køyre bil, ho
skal overlate til einkvan annan å bringe barnet hennar til barnehage eller
skule eller dagmamma. Ho skal slutte å irritere seg over langsam kø og hakkete
køyring og dogga glas og fulle parkeringsplassar. Ho skal ikkje sleppe ut
klimagass og NOx. Det kan til og med hende at ho skal gjere noko fornuftig
undervegs, notere på lappar kva ho må hugse, førebu seg, lese. Som du.
Alvarez ser på. Han har bil – det veit eg – men han har aldri tenkt på å
bruke bilen der inne. Bil høyrer fridomen til. Den er til å laste inn
Carmencita og Nieto og Nieta og vesle Torero og dra til Broder Hermano eller
til den latinamerikanske klubben eller den katolske kyrkja for å le og danse og
diskutere korleis politikken skulle ha vore, og kor mykje betre alt var før.
Den gong Broder Hermano såg opp til han og Carmencita såg på han med attrå og
Salvador Allende var landshovding i Santiago. Men han gjer ingenting. Og ho –
Lady Raud – ser han ikkje.
Det ser aldri ut til å
hende noko her. Det ser ut som at dette er ein stad der livet held pusten, der
folk trykker seg saman for å vente medan Transportselskapet flyttar dei for
tretti kroner eller eit førtidels månadskort. Det har hendt noko der dei kom
frå, det skal hende noko der dei skal, dette er ein parentes. Men det er berre
slik det ser ut. Under overflata av lukka, innvende andlet boblar livet i alt
sitt mangfald, alt sitt drama, all si gru.
Medan du sit og les, tenkjer Alvarez over det meiningslause livet sitt.
I nokre få år – frå han nett hadde lagt barndomen attom seg til han så vidt
hadde passert 20 – var han med på å bygge framtid i sitt eige land, og for det
vart han jaga som ein tjuv, jakta som ein kjeltring. Han måtte løfte Carmencita
over muren til ein framand ambassade og trygle og be for seg, og no har han
levd som ein annanrangs borgar i førti år i dette andre landet der folk tok den
faste plassen hans utan ein gong å sjå han. Det beste hadde kan hende vore å
gjere som Companero Salvador – å sjå nederlaget i auga og døy med ære om enn
for eiga hand.
Og rett framføre han, på hans plass, sit Lady Raud og tenkjer på mord:
Han som tok ungdomen hennar, batt henne til born og bufeste og så strauk ut av
soga med systera hennar og alle sparepengane, han skulle ikkje hatt rett til
liv, han skulle ikkje fått ande i same luft som henne, han skulle fått krype
under henne og be, han skulle fått kjenne audmjukinga som ho hadde kjent det,
han skulle fått hulke som ho hadde hulka, han skulle fått be som ho hadde bedd,
han skulle fått høyre eit siste knepp og ein smell som ho hadde høyrt klinke og
ytterdør. Ho såg seg sjølv sette foten på den kvite, blødande kroppen hans og
reise armane og hyle.
Berre les du. Dette er berre byrjinga.
Til avsnitt 2
Boka er i sal så lenge opplaget held
Ingen kommentarer:
Legg inn en kommentar