10 - Trongen til å vite

(Samandrag)
Dotter til Linda heitte Ingrid. Ho var eit av desse alt for tidleg vaksne borna: Ho var sjølvutslettande i si omsorg for mor si – og for andre som ho fekk omsut for. Linda såg det og forstod det – men kva kan ei mor gjere med slikt? Så dei dreiv ein slags konkurranse i å vere gode med kvarandre dei to. Det var ikkje sunt, ikkje godt for nokon av dei.

Ingrid såg med ein gong den kvelden at Linda var i opprør, og det tok henne nokre få minutt å finne ut kva som hadde utløyst det – og kvifor det var så sterkt.

Tenkjer du på Sander?

Ja

Var det det som hende på den fabrikken?

Ja

Gjekk du dit?

Ja.

Kvifor gjekk du dit, mamma?

Eg berre måtte.

Var du redd?

Ja – veit du kva? Eg var så redd at eg gjorde i buksa.

Nei! Det er det verste! Kunne nokon sjå det?

Nei – det var ikkje mykje – men eg måtte kjøpe ny truse.

Gjekk du aleine?

Nei. Ei dame som heiter Faadumo var med meg.

Kven er det?

Ei som eg arbeider saman med. Ho er veldig grei. Og modig. Ho var òg redd. Ho var vore i krigen.

Gjorde ho på seg og?

Eg trur ikkje det. Eg kjenner henne ikkje så godt at eg kunne spørje. Ikkje enno. Kanskje eg spør om ho vil kome hit ein dag. Syns du det?

Ja. Kan ho kome i dag?

Dei stod og laga  risotto. Ingrid hadde alt teke til då Linda kom heim. Ho ville ikkje gå og leike, ho ville at dei skulle lage den ferdig, saman. Ho hadde ingenting å fortelje frå skulen, alt var greitt, alle hadde vore snille, ingenting hadde hendt med andre.

Hadde du fortalt meg det om noko var leit? Spurde Linda.

Ja, sa Ingrid. Ho skar løk. Då den var ferdig,  sa ho: Nei. Eg trur ikkje det. For då vart du og lei deg.

Men eg vil vite slikt!

Ja vel.

Ho jenta – ho på Cosy Lamps  – ho var veldig stille trur eg. Ho sa ikkje stort. Ho likte seg ikkje der, ho var redd for alle dei andre. Ho hadde bede mor si ringe og seie at ho ikkje skulle vere der meir.

Linda kunne ikkje stanse det. Tårene kom. Ho sette seg ned, Ingrid la frå seg alt ho heldt på med og kom og heldt rundt henne. Det stod ikkje på lenge, så kyste ho Ingrid på kinnet og reiste seg att. Sterk eller mild? Spurde ho. Sterk, sa Ingrid, og rekte henne chilipeparen.

Dei såg Siste Nytt på fjernsynet medan dei åt. Konkursen var framleis toppsaka. Dei hadde intervju med ekspertar som meinte at leiinga måtte ha visst kva vei det gjekk, dei måtte i fullt medvit ha fortalt løgner til aksjonærar og kreditorar  Etterpå kom to reportasjar om det som hadde hendt på Cosy Lamps: Den eine var om sjølve drapet. Dei sa at politiet arbeidde ut frå ein teori om at det hadde vore ei ulukke, at dei psykisk utviklingshemma hadde moroa seg med noko alle trudde var ein leikepistol – men så hadde han brått gått av og ei uskuldig jente hadde mista livet. Den andre var om radioreporter Rudolf Steiner som hadde rapportert på direkte sending frå drapsstaden – medan jenta døydde.  Opptaket vart spela om att, Steiner vart intervjua – og etterpå sa ein medieprofessor at det var svært uvanleg det som hadde hendt, og at det vanlege var å kome til ein drapsstad etter politi og ambulansar og at han ikkje trudde dette ville bli nokon vanleg reportasjeform.

Det var veldig rart, sa Linda. Ein av dei utviklingshemma sa at han hadde sett ein farleg mann som skaut.

Kvifor snakkar dei meir om han radiomannen enn om ho som mista livet? Sa Ingrid.

Ja: Kven var ho? Kvifor vart ho drepen? Sa Linda.

Det må politiet finne ut – ikkje du.

Ja: For politiet finn jo alltid ut kva som har hendt. Det veit jo du og eg! Og finn ikkje dei det ut, så kjem det fram i rettssaka. Det har vi jo og sett!

Men du kan ikkje ordne opp i alt, mamma!

Eg kan ikkje sjå på urett heller! Det skuldar eg Sander.

Skal vi spele kort?

Vil ikkje du ut ein tur? Jenter på elleve skal ut og fnise og fjase og gjere ugagn på fredagskveldane?

Eg vil heller spele kort med deg eg, mamma. 

Dei spelte heilt til klokka var ti. Linda vant mest. Ho hadde ei sterk kjensle av at Ingrid gjordes på å tape. Men ikkje sterk nok til at ho likevel kjente at ho vart i godt humør av å vinne.

Laurdag 6 – sundag 7.

Souhaila

Laurdagar og sundagar var som kvileslag i byen sin puls. Dei store hendingslinene var slakke, dei hang gjennom helgene. Media var fulle av førehandsprodusert stoff til ettertanke eller underhaldning, og folk heldt seg inne i livssirklar som var private eller i alle fall lausrivne frå det kvardagslige, det produktive.

Eva Trotto Moe tenkte til dømes verken på konkurs eller drap gjennom i heile helga. Ho var på kafé om laurdagsføremiddagen og diskuterte ein debutroman med ei venninne som var universitetslektor. Forfattaren profilerte seg som ”sint ung mann”  og dei forstod begge at det var naturleg med ein slags mannleg revansj etter bylgja av kvinnelitteratur. Det var og eit interessant innsyn inn i det innarste av det mannlege, så å seie. Spørsmålet var om romanen var den fyrste i ei motbylgje eller om han ville bli ståande aleine.

Om kvelden såg ho eit forfattarintervju på fjernsynet, det var ein etablert skjønnlitterær forfattar som hadde rota det til for seg av di han hadde blande  sjangrar. Han hadde skrive ein roman som nærast var for sakprosa å rekne. Det var eit dårleg gøymt knep for å skaffe seg sjølv ein autoritet han ikkje fortente. Ikkje hadde han avdekt noko nytt heller. Sundagen køyrde ho opp i fjella og gjekk på ski inn til ein kafé der ho hadde tenkt å roe seg med ein annan sint ung mann, men der var så mykje ungemas og støy at ho gjekk derifrå att.

Hos Linda og Ingrid var laurdagen minelagt med assosiasjonar til både Tekstilen og den døde jenta. Dei vaska huset ilag om laurdagsformiddagen. Ingrid gjekk framleis ikkje ut. Espen var ikkje å få tak i, dei ville ha invitert han til sundagsmiddag. Dei las avisene og snakka hektisk om ting som ikkje hadde med Tekstilen eller drapet å gjere.

Men kvar for seg las dei om drapet. Den same historia om ulukka gjekk att. I den eine avisa stod ein etterforskar sitert på at det ikkje hadde vore mogleg å få noko meiningsfylt ut av dei psykisk utviklingshemma. Politiet visste ikkje kven som hadde gjort det – og heller ikkje om han eller ho hadde oppfatta kva som hende. Tekniske spor var der ingen av – alle brukte jo hanskar.

 Dei åt risgraut og planla sundagstur, og endeleg, i totida, kom ei venninne – Margrethe Obstaklevic - og spurde om Ingrid skulle ut ein tur. Linda saumfor avisene om att. Ho spora opp kven som var rådgjevar på skulen den døde jenta høyrde til. Ho ringte ikkje, ho la berre ein lapp til Ingrid på kjøkkenbordet – og så sykla ho til rådgjevaren si adresse.

Han var ein godt vaksen mann. Svært godt – nærare seksti kanskje. Men glimt i auga hadde han, og han hadde slett ikkje noko imot at denne unge kvinna brått stod i døra hans og spurte om å få kome inn.

Ho fortalte om morgonen på gardsplassen på AS Cosy Lamps, og han lo godt då ho fortalde om Einerbærbusken. Han hadde ingen spørsmål om kvifor ho var så interessert at ho hadde kome til han. Ikkje hadde han noko som helst å skjule heller – og sensitive ting spurde jo ho ikkje om. Så han fortalde så godt han kunne.

Ho heitte Malin Meyer. Ho hadde store lærevanskar, ho kunne nok aldri bli anna enn fabrikkarbeidar. Så han hadde hjelpt henne til industripraksis – og han var djupt ulukkeleg over det som hadde hendt.

Lærevanskane var vel slik som lærevanskar brukar å vere – han hadde aldri undervist henne sjølv, men alle lærarane som hadde hatt henne hadde meldt same problem. Ho sa aldri noko i timane,  rekte aldri opp handa, kunne aldri svare når dei spurde henne direkte. Ho hadde ikkje mange vener og kunne nok lett blitt eit mobbeoffer, men han trudde ikkje det hadde hendt. Dei hadde svært høg beredskap mot mobbing på skulen der. Men ho seinka framdrifta i klassen sin. Det var ei belastning å ha henne der – dei kunne aldri slappe av og rekne med at ho fekk med seg det ho skulle lære og at ho fekk gå i fred for dei andre. Etter kvart som ho vaks til fekk ho og ein – kva skal ein seie – uroande innverknad på gutane.

Korleis då?

Ho hadde ein særleg – appell, heiter det vel.

Til gutane – eller til lærarane?

Vi er heldige og har mogne og rettskafne lærarar hos oss. Men det var ei utvikling som ikkje kunne stansast.

Så det var betre å få henne vekk?

Ho ville ha større sjansar til å finne seg til rette i eit fabrikkmiljø.

Ho likte seg ikkje der.

Å? Det har eg aldri høyrt.

Ei av dei ho arbeidde saman med sa at ho var redd for dei sjuke, for gutane der – og for lærarane, og at mor hennar skulle ringe og be om at ho fekk kome attende til skulen.

Nei, det har ho ikkje gjort. Eg har det beste inntrykk av fru Meyer.

Ho skulle visst ringe i går – same dagen som dette hende.

Det var leit å høyre. Veldig leit. Det gjer meg ulukkeleg.

Budde ho med far sin?

Dette er vel kan hende det ein kallar ein sensitiv opplysning. Eg trur ikkje eg kan svare på det – men du kan jo sjå i telefonkatalogen at ho og mora har same etternamn medan sambuaren til mor har eit anna. Så meir sensitivt er ikkje det!

Dei lo, og snakka litt om kor digitalisert alt i verda er blitt,  og han fekk høve til å fortelje om korleis han før hadde familierelasjonane i heile skulekrinsen i hovudet. Slik var det ikkje no lenger. Ein vart sløva av å ha all informasjon berre eit tastetrykk unna. Og så var det jo så komplisert og no for tida – alle hadde doble etternamn, og fedrar og stefedrar kom og gjekk om einannan. Nei – slik sett var Malin og mor hennar enkle. Der var der visst ingen far i det heile, og stefaren hadde aldri vist seg i nokon skulesamanheng. Han trudde ikkje det var nokon nær relasjon mellom Malin og stefaren. Han var ganske anonym av seg. Han var visst arbeidar i eit selskap som tok ulike oppdrag for Byadministrasjonen. Mora var sjåfør i Transportselskapet.  

Denne bestevenninna då? Sa Linda.

Sohaila? Har me snakka om henne? Sa Rådgjevaren.

Nei. Men alle trettenåringar har ei bestevenninne. Kor finn eg henne?

Ho er vel heime tenkjer eg. Eller så arbeider ho i butikken til familien.

Butikken kunne han vel forklare – det var vel ikkje sensitivt. Dei budde i same huset, forresten. Dei hadde ein ny runde om likt og ulikt som var så mykje betre før, butikkar med disk, til dømes, og enklare utval: Ein slag mjøl, eit slag margarin, eit slag grønsåpe. Og mjølk på flaske og middagspølse som metervare.

Ho sa tusen takk. Han beklaga at han ikkje hadde kome på å setje over kaffien. Ho for til butikken. Der stod ei jente med smal rygg og sorterte ut dårlege salathovud.

Er du Souhaila? Sa Linda.

Denne retta seg opp, såg forvirra på den framande dama og neia. Ja, sa ho.

Eg heiter Linda. Eg freistar finne ut kva som hende med Malin.

Å – det er så trist! Eg er så full av sorg!

Jenta tok til å gråte. Ein stor mann med bekymra uttrykk kom til. Han oppfatta poenget – han tok visst for gitt at Linda kom frå politiet og viste dei inn på eit lite kontor. Der sat dei, Linda og den hikstande Souhaila, til denne hadde gråte frå seg. Dei snakka godt saman, etterpå. Souhaila var ein svært god forteljar.

Souhaila beskreiv ei jente som var alt for redd av seg. Malin hadde inga tru på seg sjølv, trudde alltid at alle andre var så mykje betre enn henne. Men ho var ekte snill og. Altså – ho var ikkje berre snill på den måten at ho alltid gav seg, ho var snill. Ho såg når andre var lei seg, ho kunne trøyste, ho kunne få folk i godt humør att. Det gjekk ikkje så godt på skulen, men ho likte seg der, ho likte å høyre om naturen og historia og andre land, ho var flink å lese. Ho leste høgt for Souhaila. Det hadde ho gjort sidan dei var små, sidan den gong Souhaila ikkje kunne språket her. Det var Malin som hadde lært henne språket. 

Visste ho kven far hennar var?

Eg trur ikkje det. Ho sa at kvar gong ho spurde mora, tok mora til å tale om noko anna. Og stefaren vart sint.

Slo dei henne?

Nei – det trur eg ikkje. Mora er og ganske snill.

Men dei fekk ikkje hindra at ho vart teken ut av skulen?

Mora skulle ringe i går. Malin var så glad, ho sa at det kanskje skulle vere siste dag på jobb der i går. Ei som arbeider saman med mor hennar og mannen hennar hadde vore på besøk, og dei hadde snakka om Malin og Cosy Lamps. Malin var så glad – ho sa at ho kjente det som at heile livet skulle begynne på nytt. Mor hennar hadde sagt at ho skulle ringe til skulen og sei at ho ikkje skulle vere på Arbeidstrening meir. Tenk om dei hadde gjort det ein einaste dag før!

Trur du det var tilfeldig?

Nei. Det kan ikkje vere tilfeldig. Eg kan ikkje forstå kvifor nokon skulle drepe Malin. Men nokon gjorde det. Ho gret litt til.

Dei gjekk ut i butikken. Far til Souhaila kom med te til Linda. Han sa at dei alle var så triste, dei var så glade i Malin, dei sakna henne så. Det var så ufatteleg at slikt skulle kunne hende. Og i denne fredelege byen. Dei var frå Irak, fortalde han, frå nord, frå Kurdistan. Der hadde vore mykje uro, i mange år, men likevel hadde det aldri hendt dei at nokon så nær  var drepen.  Trudde ho det var ein gal mann? Eller kunne det verkeleg vere ein av dei sjuke? Eller hadde nokon gått dit for å drepe Malin – kva grunn kunne dei hatt i så fall?

Det er nett det same eg undrar meg på, sa Linda. Kanskje de kunne ringe om De kom på noko – eller om det høyrde noko – uansett kva det var? Ho skreiv telefonnummeret sitt på ein lapp, kjøpte ein pose av den teen ho hadde fått og baud farvel.

Det hende meir sjølvsagt i Linda Dahlin Loe sitt liv denne helga. Ho lei seg gjennom laurdagskveldseinsemda, ho drakk ei flaske billeg raudvin, ho veksla snusfornuftige kommentarar med kjende og ukjende på Facebook, ho nøyt ein lang sundagsmorgon med kaffi og reflekterande radioprogram, ho gjorde unna resten av klesvasken, ho snakka med Ingrid om framtidsplanane hennar, gjekk på sundagstur, åt middag på kafé. Men det einaste ho kom på som var relevant for denne tråden me fylgjer i denne forteljinga var eit innfall om å ringe Faadumo.

Han guten som sa Pang pang – farleg mann – sa Linda.

Så underleg! Sa Faadumo. Eg har tenkt på han eg og. Eg har funne ut kva han heiter. Han bur i eit slags kollektiv. Eg kjenner ei som vaskar der, ho snakkar med han mest kvar dag. Han snakkar heile tida om den farlege mannen, han er redd om natta.

Eg har lyst å snakke meir med han. Kan eg bli med venninna di trur du?

Ha ha – du kan hjelpe henne å vaske! Då blir ho glad, sa Faadumo. Eg skal snakke med henne i morgon. 

Til avsnitt 11