9: Ein urgamal nubisk song

             (Samandrag)
            Det som dreiv hendingane framover frå no og fram til dramaet fredagen etter, fann stad utanfor livssirkelen til Eva Trotto Moe. For henne virka alt normalt. Folk kom og gjekk, dei bad om hjelp med dei underlegaste spørsmål og morgontéen med Rudolf Steiner var den viktigaste kontaktpunktet ho hadde med medieverda og verdsbiletet til folk flest – eller ”Fru Olsen i forstadsblokka” som han brukte å kalle dei. 

Ho høyrde reportasjen hans frå Cosy Lamps på ein radio som stod med svakt volum inne på kontoret hennar. Ho kjende eit blaff av kjensler for han då ho høyrde stemma hans brast. Ho tenkte at ho måtte finne fram til nokre litterære sitat som kunne gjere det lettare for han å handtere det han hadde opplevd – og då det trakk ut før han kom innom att, gjekk ho til og med ut og kjøpte blomar til han.  

Når eg analyserer det eg har funne ut i ettertid, seg eg at hendingane på eitt vis har bevegt seg innom biblioteket heile tida. Men det oppdaga ikkje ho, så ho levde vidare i dagevis med illusjonen om at ho ikkje hadde noko med det. 

Heilt annleis var det tre etasjar under henne, i kjellaren i det same bygget, i arbeidslokala til Sentrumsforeininga. Der arbeidde både Faadumo  Awale  Samakab og Linda Dahlin Loe, to kvinner som Eva berre så vidt visste om: Den eine var lågmælt lånekunde, den andre var berre flittig brukar av biblioteket sitt toalett.  Dei var begge innleigde medarbeidarar i eit prosjekt  som skulle snu tendensane til butikkdaud i området rundt Kulturtorget.. Saman med teamleiaren, Karina  Burane, hadde dei vore opptekne med å montere rollups og pakke T-skjorter til eit planlagt lanseringsmøte på Torget same føremiddagen. Men alt arbeidet stansa opp på grunn av dramatikken som utvikla seg på radioen.

Linda Dahlin Loe reagerte så sterkt at ho ikkje makta å halde på vatnet då ho høyrde at jenta på AS Cosy Lamps  døydde.

Gamle bilete velta opp i henne: Eit barn sine auga  før dei brast.  Klagemålet i dei – ”Du skulle verna meg!”. Ein liten knyttneve som visna seg open. Musklane i heile kroppen vart som lamma og ho vart våt då ho høyrde den svake mumlinga til den døyande jenta. Ho sette seg, konsentrerte seg om å knipe att – og om å høyre alt.

Etter den lammande kjensla kom skakande skjelving. Så kom eit hulk.

Ho ville ikkje dette!

Ho reiste seg, sa ingenting til dei andre, gjekk berre til toalettet, tok heilt av seg, vaska seg, la ei remse papir i skrittet og kledde på seg att, Ho vaska trusa i handsåpe, vrei så godt ho kunne og pakka henne inn i handklepapir. Det var ingen reserve i veska.

Då ho kom inn att vart redaktøren intervjua om presseetikken. Det var ikkje normalt å sende slikt direkte, sa han, men reporteren var særs dyktig og hadde gjennomført det på ein fin måte. Litt etter litt kom det fram kva om hadde hendt:

Ein eller annan hadde ringt direkte til Rudolf Steiner – det var ikkje vanskeleg, det var ein del av programkonseptet og nummeret vart opplyst heile tida. Det var ringt frå ein uregistrert kontant-telefon. Einkvan hadde sagt at det hadde hendt ei ulukke på den verna verksemda rett over gata frå der han var – at han skulle gå inn der det stod «Påbod hjelm og briller» på døra. Då han og arbeidarane kom inn, fann dei  ei ung jente som blødde sterkt. Ho døydde kort etter.

På bordet ved sida av jenta låg ein pistol. Elles var der ingen.

Linda slost med kvalmen.

Er du dårleg? Spurde Karina  Burane .

Nei, sa Linda. Jo. Eg er ikkje heilt god. Eg trur eg må ein tur på apoteket som snarast.

Karina  var ambisiøs og vanlegvis ganske kravstor, med lite interesse for dei andre to sine private greier.  Men no sa ho okey, ver snar. Linda gjekk over i kjøpesenteret, fann truser, bind og våtserviettar og droppa tanken om ei ny bukse. Det fekk gå. På veg attende over torget såg ho Rudolf Steiner. Alle visste kven han var, dei aller fleste hadde høyrt sendinga, no var han nok på veg attende til redaksjonen. Ei dame  sprang bort til han og klemde han. Fleire kom til.

Då ho hadde fått ordna seg, hadde ho kome i  balanse att og  gjekk inn til dei andre. Dei var i full sving att med reklamemateriellet.

Det er berre ein time til me skal vere på torget! Sa Karina .

Linda sette armane i sida og sa: Det er vel ikkje akkurat dagen å lansere dette slagordet?

Faadumo og Karina  stod og monterte liner på hovudbanneret. «Eit levande sentrum!» stod det med glade fargar og muntre fontar.  Det såg ikkje ut til at nokon av dei andre hadde tenkt på korleis det ville virke på ein dag der alle snakka om mord  for open mikrofon.  Faadumo slo handa for munnen og lo, Karina  stivna til og sa Gud! Nei – det passar seg jo ikkje! Kva skal vi gjere?

Lat oss heller sjå om vi kan gjere noko for dei som er att der borte, sa Linda.

Eg må drøfte med sjefen, sa Karina  og for inn til telefonen.

Kom! Sa Linda. Faadumo såg frå den eine til den andre – så fylgde ho Linda.

Det var knappe ti minutt å gå. Byen vart fort gråare og meir uflidd,  dei gjekk med Hovudgata og Kulturtorget i ryggen. Mykje støy var der og,  frå store og tunge bilar, det var vanskeleg å snakke. Dessutan gjekk dei fort. Eg er litt redd, sa Faadumo. For Karina ? Spurde Linda. Mest for våpen, sa Faadumo.

Har du vore i krig?

Ja. Sjølvsagt. Det er jo derfor eg er her.

Vart du skoten på?

Ja.

Vart du treft?

Ja.

Døydde nokon?

Ja.

Kven døydde?

Bror min og far min.

Linda stansa, tok Faadumo i skuldra og såg på henne. Eg mista sonen min i vald. Han som gjorde det ville drepe meg og – han slo meg mest i hel. Alt dette velta opp i meg då eg høyrde det som hende på radioen.  Eg vart så redd  at eg pissa på meg.

Kvifor vil du gå dit? Sa Faadumo.

Kvifor fylgjer du meg? Sa Linda.

Dei gjekk vidare. Litt saktare, litt meir tankefulle.

Det er  slike som du og eg som trengst der, sa Linda etter ei stund.

Ja, sa Faadumo.

Der var kaos på Cosy Lamps. Den ukrainske lastebilen var borte, og det same var den opphavlege køen, men i staden hadde det kome politibilar og ambulansar frå kvar sin kant og no stod det ein endå tettare kork i den tronge gata.  Politiet drog ut sperreteip rundt heile verkstadbygget. Dei psykisk utviklingshemma stod med hjelmar og briller i ei klynge på gardsplassen. Skuleungdomane stod i to andre klynger,  den eine med røyk og rå lått, den andre tett og tagal.

Her kjem ingen inn! Sa ein politimann. Me skal ikkje inn, sa Linda, og gjekk forbi han inn på gardsplassen, dei gjekk til flokken av skræmde jenter og sa hei, kva dei heitte, at dei kom for ikkje noko spesielt, for å vere med dei berre. Dei stod ei stund og var der, berre. Ei av jentene var somalisk som Faadumo. Ho fraus. Faadumo tok sjalet sitt og la om henne. Linda spurde om dei var redde. Smått om senn kom ein liten samtale i gang. Gutane bråka. To av dei leikeslåst, flokken ropte høgt og banna. Linda såg at dei utviklingshemma var endå reddare enn jentene.

Kvifor er ingen med dei?

Alle er med politiet, sa ei av jentene.

Kan hende det er me som må trøyste dei? Sa Linda.

De? Sa jenta.

Nei – me: Du og. Kom!

Ho gjekk sakte over til dei. Ho som hadde veksla ord fylgde usikkert etter, det same gjorde Faadumo og ho som hadde fått låne sjalet – og så kom så mange av dei andre at dei vart i mindretal dei som ikkje kom, og så kom dei og. Ein av dei utviklingshemma hadde sett seg på huk. Han såg i bakken og ulte. Linda sette seg ned med han og snakka til han. Han såg opp på henne og sa:  Pang – pang – farleg mann!

Men no er han borte. No er det ikkje farleg meir, sa Linda.

Farlig mann! Pang pang! Tok han opp att.

Ikkje no lenger, sa Linda. Politiet har kome for å hjelpe.

Mannen såg opp: Politi ta farlig mann! Sette fengsel!

Bom! I fengsel! Sa Linda, og rista i innbilte sprinklar med begge hendene. Han lo og reiste seg opp, peikte på Linda og sa: Sjå! I fengsel med farlig mann!

Då ho hadde reist seg kom ein av dei andre bort og tok tak i henne. Pen dame – masse blø, sa han. Såg du det? Spurde ho. Masse blø, sa han. Vart du redd? Sa ho. Masse blø – pen dame! Sa han. Såg du og farleg mann? Sa ho. Slem, sa han. Masse blø!

Det var tydeleg at jentene ikkje var vande med å snakke med dei utviklingshemma. Dei visste ikkje korleis dei skulle te seg. Men det såg ut til at dei utviklingshemma likte at dei var der. Faadumo tok til å synge, ho trakk til seg den unge somaliske jenta og om litt vart ho og med i songen. Ein framand, vakker song. Alle dei utviklingshemma trengde seg saman rundt dei, ein som framleis hadde hørselsvern på seg tok det av - og då dei var ferdige klappa dei alle saman.

Meir! Meir song! Ropte dei. Dei to mørke jentene – den vaksne og barnet – song ein song til. Dei var vakre, dei svinga med  ledige kroppar og store drøymande uttrykk i brune auga. Meir! Meir! Ropte flokken. No får de ta ein song herifrå, lo Faadumo til Linda. Skal me ta ein som alle kan? Sa denne. Ja! Einerbærbusk! Sa ei stemme ein stad inni flokken – og slik gjekk det til at då toget av vaksne medarbeidarar endeleg vart slepte ut av politiet, så stod heile jenteflokken, alle dei utviklingshemma og to damer med «Eit levande sentrum» på jakkene sine og bøygde og strakk seg og song:

Og så gjer me så når me henger opp vårt tøy,

henger opp vårt tøy – henger opp vårt tøy!

Jamvel guteflokken var blitt rolegare. Dei stod med ryggane til og lest som dei verken høyrde eller såg. Men dei hadde gløymt kva de slåst om eller krangla om eller lo av eller kva det var.

Dei kjem vel til å avhøyre dei utviklingshemma og? Sa Linda til politimannen som stod i porten då dei gjekk.

Eg sa jo at ingen fekk kome inn! Sa han.

Me har ikkje vore inne heller, sa ho.

Karina  Burane  var pottesur då dei kom attende. Heilt aleine hadde ho gjort alt klart – det kom ikkje på tale å utsetje lanseringa. Sentrumsforeininga ville ha alt etter planane: Stand på Kulturtorget frå klokka tolv – offisiell opning med ordføraren og formannen i Sentrumsforeininga klokka to.  Radioen skulle kome – kanskje fjernsynet og. Ordføraren var ein oppteken mann, ein kunne ikkje rekne med at han kunne endre planane sine utan vidare, og mange av forretningane hadde lagt opp eigne reklamekampanjar etter prosjektplanane.

Det var ikkje mykje moro å gå midt ut på Kulturtorget med plakatar og banner med dette respektlause slagordet medan alle kafeane rundt var fulle av folk som hadde lunsj med diskusjon om bråd død i sentrum.

Me får ligge lågt i fyrstninga. Me få tenkje pull og ikkje push! Sa Karina . Så dei stod der berre, i ein trekant rundt hovudbanneret, og veksla ord om vêr og vind med folk som stoppa opp av seg sjølve.

Linda Dahlin Loe var høg, mørkblond, velbygd. Stod ho stille, stod ho som på eit skipsdekk, med svakt skrevande bein. Men mest gjekk ho ledig  fram og attende. Kampanjejakkene var halvlange, kvite og gule, dei hadde capes i same fargar medan buksene var private. Ho hadde vanlige dongeribukser og lette skinnstøvlar.  Ho såg alt og alle rundt seg, blikket var sjeldan eller aldri innvendt.

Ho hadde ein innarbeidd vane med å sjå seg ut tre, fire fluktruter med det same ho kom på ein ny plass. Kulturtorget hadde ho analysert for lenge sidan, no kontrollerte ho berre at fluktrutene var opne som vanleg: Den eine gjekk gjennom kjøpesenteret, ut mot elva, og derfrå vidare i tre moglege retningar. Den andre gjekk ut opninga i husrekka rundt torget og derfrå i to retningar. Den tredje gjekk ned i parkeringshuset og derfrå gjennom fire ulike utgangar – to for bilar og to for gåande. Den fjerde var forklaringa på kvifor Eva Trotto Moe var irritert på henne. Den gjekk opp i Helse og sosialsenteret, inn på kvinnetoalettet som dei hadde saman med biblioteket slik at ho kunne ta seg ut der att, gjennom utlånskranken og vidare ut i kjøpesenteret eller gjennom lesesalen til kontorbygget med radioredaksjonen og alle konsulentselskapa og derfrå ned trapp eller heis til gata langs elva. Den siste vegen sjekka ho siste gong dagen før, då ho skulle treffe bror sin og vart intervjua av Rudolf Steiner.

Faadumo var mest like høg, mest like vaktsam. Håret hennar var langt og småkrøllete, men oftast gøymde ho det under eit tunt sjal. Det gjorde ho no og, caps'en hadde ho oppå. Ho var så brei over kinnbeina, Faadumo, at det gav eit særleg uttrykk for auga. Ho såg alltid så blid og venleg ut, så morosam, som om ho alltid var rett ved å bryte ut i lått. Det var ho og – ho hadde eit lyst sinn. Ingen ville tenkje på krigsskade når dei såg henne. Ho sto, ho gjekk ikkje fram og attende som Linda. Om ho gjekk, så var det uvanleg vakkert å sjå på,  ho gjekk slik dei har lært dei som har gått mykje frå dei var veldig små, over lange flater der kreftene kan sparast på roleg og mjuk gange. Ho fanga alle som såg på henne med blikket, og gav dei alle eit varmt smil – sjølv om ho ikkje alltid fekk eit att.

Karina  var den tettaste av dei. Ikkje så høg, ikkje så balansert. Ho styrte heile tida med det dei hadde med seg. Ho omorganiserte brosjyrane, flytta på rollups'ane, stramma bannerlinene, slakka dei. Måtte støtt og stadig ringe for å avklare eller organisere eitt eller anna. Ho likte ikkje å stå på gata som ein annan grasrotaktivist eller pengetiggar.  Men var det naudsynt, så gjorde ho det likevel.

Klokka eitt kom ein flokk jenter inn opninga i husrekka rundt torget. Det var jentene frå AS Cosy Lamps . Dei gjekk som ein middelalderisk armé i angrepsformasjon: Fremst gjekk to modige – så kom resten, gruppert etter angst og sjenanse, aller bakarst kom dei usynlege.

Det var du som song! Sa den eine modige. Hei! Sa Faadumo.

Er du frå Somalia? Sa den andre. Er du omskåren?

Faadumo rynka panna. Det er ikkje fint å spørje om slike private ting! Sa ho.

Kvifor har du slør? Sa den andre. Får du ikkje lov å gå utan?

Har de fått fri? Spurde Faadumo.

Vi måtte gå – dei stengde verkstaden. Dei skulle etterforske.

Linda gjekk langsamt bort til dei. Kven var ho som vart skoten? Sa ho.

Ho heitte Malin. Ho sa aldri noko. Ho var sur.

Hadde ho ingen vener?

Begge dei modige trakk på skuldrene. Linda såg over resten av flokken. Dei stod som dei hadde gått. Aller bakarst stod den somaliske jenta og såg ned. På rein intuisjon gjekk Linda bort til henne. Oj – du frys enno du! Sa ho. Veit du – du kan få ei T-skjorte av oss! Jenta såg med store, usikre auge på henne, tok i mot med alvorleg uttrykk – så smilte ho.

Eg vil og ha T-skjorte! Sa dei modige i munnen på kvarandre. Faadumo lo og ga dei kvar si. Ho og! Sa den eine av dei – og snart stod heile jenteflokken i kø for å få T-skjorter. Karina  stod med stram mine og såg på, ho mislikte det sterkt.

Snakka du med Malin? Spurde Linda.

Ja, sa den somaliske jenta. Ho var snill. Ho var redd.

Kva var ho redd for?

Alle. Gutane. Dei sjuke. Lærarane og. Ho ville ikkje vere der. Mamma’ hennar skulle ringe i dag og seie at ho skulle tilbake til skulen.

Det er meininga at skjortene skal vere for vaksne! Sa Karina  stramt.

Dette er jentene som arbeider saman med ho som vart skoten i dag! Sa Linda. Sjefen vart usikker, mest komisk i uttrykket. Er dei det? Sa ho. Kvifor er dei her?

Fordi ingen vil ha oss! Sa den eine modige. Me passar ikkje inn nokon plass!

Den andre lo høgt: Ja – dei tykte det var for lite at berre ein vart skoten! Dei sende oss ut for å finne mordaren!

Fy deg! Sa Linda. Korleis er det du snakkar! Men ho lo, ho og.

Kan du synge meir? Sa den eine modige – og Faadumo song.

Slik såg det ut på Kulturtorget då ordføraren kom: Ti unge jenter i T-skjorter med «Eit levande sentrum» stod i ring rundt to somaliske kvinner – ei pure ung og ei vaksen – som song ein urgammal nubisk song om ei lang reise og månen som stig over ørkenlandet og kallar fram lengt. Dei song lågt, og jenteflokken stod tett. Karina  gjekk mot ordføraren, handhelste og sa at det var jentene frå verksemda der det hadde vore ei ulukke om morgonen – dei skulle snart gå.

 

Ettermiddagsblogg: Flokkdyrnaturen.

Av Passasjer 81  (Fredag 5.):

 Orsak meg – eg ser at du har hatt sterke kjensler i dag. Du har vore rørt. Du har gråte.  Det framkallar djup respekt. Eg høyrde frå eit nabobord i ein kafé eg var innom korleis de hadde handla då det fryktelege hende. Eg var sjølv vitne til det på eit vis: Eg var innom i ein blomsterbutikk der radioen stod på, dei skrudde opp då det hende. Me vart ståande som nagla alle saman der, over dette dramatiske som gjekk føre seg på direkte radio.

Det er jo som me kjenner denne reporteren alle. Han fortel om livet i byen kvar dag, om sorger og gleder. Så hender dette grufulle like i nærleiken, og han stormar til og tek oss alle med seg. Stemma hans brast då han fekk sjå kva som hadde hendt. Før politiet, før ambulansefolka. Kan hende før gjerningsmannen hadde lagt frå seg våpenet! Med mikrofonen i hand freista han finne ut om der var von. Men livet stod ikkje til å redde.

Han vart teken av lufta då ambulansefolka kom. Då hadde andre journalistar rukke fram, han kunne tillate seg å gje etter for kjensler og nervar. Men heile dagen hadde opptaka blitt spelt om att og om att, han vart intervjua, det same vart lækjaren hans, krisepsykologen, leiaren av presseforbundet, redaktøren.

Men mest hadde det sjølvsagt å seie at de som var han nærast stilte opp. Dei sa på kafébordet – det var ikkje vanskeleg å høyre, for dei snakka høgt så at alle som ville kunne ta del – dei sa at det var godt å sjå korleis de alle hadde samla dykk om han for å støtte. Ein sa at han mest var litt misunneleg. Det var jo ikkje passande, og det fekk han høyre. Alle dei andre var samde om at det er ei medmenneskeleg plikt å stille opp når nokon vert utsett for slike trauma i arbeidet sitt.

På det same kafébordet diskuterte dei om det er eit særskilt kulturtrekk med denne byen at folk stiller opp når ulykker og illgjerningar hender? At folk samlar seg rundt den som vert råka, at dei liksom vil ta litt av hans eller hennar bører?

Du les ikkje i ettermiddag. Det vert vel ikkje før i kveld eller i morgon at du les dette. Du er oppteken med alle dei som vil spørje deg om ikkje det var så at du kjende han, korleis det var gått med han, om han hadde fått blomar, om sjefen hans hadde gitt han nokre dagar fri. Om ikkje det hadde vore hardt for deg og, han var jo ganske nær.

Alvarez sit med store auger og spisse øyrer og ser din veg. Elvis står og talar med Lady Raud. Mama Harjet ser etter nokon å snakke til. Eg vik unna auga hennar – men Alvarez lar seg fange. Det var nok ein av dei galne, seier ho. Eller ein av rampegutane. Det var ikkje anna å vente. Ein reporter må tåle slikt. Eller så får han finne seg noko anna å gjere. Alvarez seier ein lyd som ingen kan tolke- ikkje han sjølv heller vil eg tru. Han vil ikkje tale med henne og snur seg vekk.

Medan ho levde, såg ingen på Lolita som anna enn eit rovbytte før Alvarez sette seg til å snakke med henne. No er ho brått borte. Ei lita morgonstund vart ho endra til ei utfordring for flokken – så var ho borte, og for andre enn Alvarez ser ho alt ut til å vere gløymd. Kjenslene til ein reporter som såg henne medan dei siste restane av liv rant ut har teke plassen hennar. Kjenslene til dei som høyrde reportasjen på radio.

Eg kjenner meg litt kvalm. Dette er ikkje noko grunnfjell som stig opp – dette er ikkje noko gneis i botnen av kvardagsmenneske. Dette er kakkel. Dette er eit glimt av den andre sida ved menneskenaturen, den som er i slekt med flokkdyra sine instinkt. Trongen til å halde seg inne med flokken, til å overgå kvarandre i dei kjenslene og meiningane som alle har – til å halde seg nær den som er mektig, kjend, høgrøysta. Og trongen til å smyge seg vekk ifrå og vende ryggen til dei som kan skiljast ut. Det er ikkje noko særskilt kulturtrekk med denne byen, dette.  Det er slik menneskenaturen er hos alle som ikkje  er herda til noko betre. Dei  spring i armane på kvarandre, lukker auge og øyrer  og freistar rope høgast det same som alle dei andre.

Alvarez, seier eg. Skal du til mor hennar?

Talar du til meg? Seier han – han heiter jo ikkje Alvarez andre stader enn i sinnesbileta mine – Ja, eg skal til mor hennar, seier kan. Kan eg få lov å bli med? Eg vil så gjerne kondolere. Takk, seier han. Ja – kom. la oss gå direkte dit straks me kjem fram.

Eg reiser meg i bussen, kremtar, og seier høgt: Om fleire vil vere med heim til familien for å kondolere, så kan dei vere med oss. No. Med det same me kjem fram. Det tek berre nokre minutt.

Det vart stille i bussen. Dei næraste såg på klokkene sine og mumla noko til kvarandre. Dei litt lenger borte spurde kvarandre kva eg hadde sagt. Lady Raud reiv seg laus frå samtalen med Elvis og sa høgt:

Det får no vere måte på.  Han har jo berre hatt ein dramatisk dag på jobben? 

Han har jo berre det, og det må han tåle, sa Mama Harjet. Det er ikkje meir enn rett og rimeleg!

Til avsnitt 10

www.bloggforteljing.no

( Blogurat.net)