13 - Om retten til å drepe

 (Samandrag)

Det vart måndag kveld, den åttande dagen.

Faadumo kom. Ingrid falt fullstendig for henne, dei vart perlevener, dei åt kyllingsalat og drakk te og veksla tre dramatiske livsforteljingar.

Ingrid kunne hugse at mor låg på sjukehus. Ho hadde vore med besteforeldra, ho ville heim, men ho fekk ikkje lov. Dei ville ikkje sei kva det var, ho fekk ikkje greie på det før ho kom på sjukehuset og såg mor si ukjenneleg vikla inn i bandasjar.

Fyrst sa ho at Sander var død. Så sa ho at det var stefar min som hadde gjort det. Og at ho ikkje kunne vere med heim enno.

Det var vage minner dette, dei var litt sterkare dei minna ho bar om då ho fekk nytt namn. Då var ho sju år gammal, og måtte lære seg at ho skulle heite Inger, ikkje Ingrid. Ho kunne ikkje møte dei gamle venene sine meir, og ho kunne ikkje fortelje dei nye venene  kor ho kom frå eller kvifor dei hadde kome.

Eg måtte  lyge kvar dag. Eg ville ikkje vere Inger Lie! Eg ville heim – sjølv om eg ikkje kunne hugse korleis det var heime, så drøymde eg om det.  Eg var sint på mamma som lærte meg å lyge.

Men ho vart og ein slags ven med mor si på ein annan måte enn nokon annan ho visste om. Dei sjekka utgangar saman – dei gjekk aldri på ein kafé utan at der var bakdører der, dei sette seg alltid med rygg mot vegg og fullt oversyn. Då mor hennar til sist gjekk med på at dei skulle reise heim, lærte Ingrid seg alle alarmsystema, alle telefonnummera, korleis ho skulle lade valdsalarmen, utløyse han – eller stoppe han og ringe om han vart utløyst ved eit uhell.

Men når me kom heim att kunne eg heller ikkje fortelje nokon om korleis me hadde det. Eg fekk heite namnet mitt – men eg kunne ikkje fortelje nokon om det viktigaste i livet vårt!

Eg måtte og lære å lyge, sa Faadumo. Men min far var snill, han visste ikkje kva godt han kunne gjere. Krigen kom til byen vår då eg var åtte. Den kom brått – eg var på skule, så tok skyting til. De må gå heim, sa læraren, her er ikkje trygt.

Ho hadde sprunge gjennom gatene, smell og skrik vart verre, ho var livredd, ho ville heim, ho sprang over eit torg og ho kunne høyre smell frå alle sider og kvining i lufta rundt seg. Då ho kom inn i ei trong gate vart ho gripen av ein arm frå ei dør: Du må ikkje springe ute – du vert drepen! Sa ein mann, han hadde teke henne inn i huset, ho hadde lege på golvet med heile familien der, ho gret og ville heim og ut på dagen hadde dei sloppe henne. Alle var uskadde heime hos dei . Skytinga flytta seg rundt i byen og tok slutt ut på kvelden. Men om natta høyrde dei skot frå stranda og om morgonen såg dei døde som låg der.

Min far sa at me skulle reise. Tre gonger reiste me – tre gonger kom me attende. Fyrst til slekta hans ved kysten. Han trudde det var blitt fred og tok oss heim att, så tok det til igjen. Andre gong fekk han plass på eit skip til Yemen. Det var eit frykteleg skip – der var så varmt, det lukta så fælt. Berre nokre få fekk kome i land – mange døydde før skipet måtte dra attende. Mange blei skotne der. Tredje gong ville han ta oss til Somaliland. Då vart me røva på landevegen. Både han og bror min vart skotne, og eg vart treft av skot i beinet. Men eg fekk gøymt meg og kom meg vekk, og eg kom til ein onkel i ein by som heitte Hargeisa, og ein dag sa han eg skulle reise til syster mi men eg måtte aldri seie til nokon at det var syster mi: Eg måtte sei at det var mor mi.

Kor var det? Sa Ingrid.

Det var her .Og du er flink å lyge, du veit korleis det er å vere forfylgd og du må aldri seie til nokon at ho som eg kallar mor mi berre er syster mi, for då må eg kan hende reise att, sa Faadumo.

Eg skal aldri seie noko! Sa Ingrid, og dei to slo hender som gamle samansvorne og lo.

Og Linda fortalde – utan å løyne noko for Ingrid – om Sander, kjærleiksbarnet ho hadde fått du ho var nitten og om mannen ho hadde fått han med. Han hadde vore så fantastisk, han tok både henne og guten til seg.  Han var gift – men ville skilje seg og gifte seg med henne i staden -  han måtte berre alltid bli ferdig med noko fyrst. Men han skaffa bustad til henne og Ingrid då ho vart gravid og Sander var på veg, og han vedsto seg farskapet både i høve til Folkeregister og Bidragsfut.

Men litt etter litt hadde det vakse fram ei sorg i han når ho snakka med nokon av sine eigne – vener, slekt eller kven det var. Han kjende seg såra av det, han hadde skulda ho for å meine at han ikkje var fin nok for henne.  Gradvis hadde sorga endra seg til sinne, og ein dag hadde han slått. Etterpå hadde han stengt henne inne. Frå den dagen hadde bustaden meir og meir vorte som eit fengsel. Ho ville ikkje bu der meir – han hadde spora henne opp, mishandla henne og drege henne attende. Han hadde sjølv vakta på henne, og han hadde fått andre til å vakte. Ho vart ein fange.

Til sist hadde ho lagt ein plan for å kome unna. Ho hadde fyrst fått sendt Ingrid til besteforeldra. Så hadde ho fått lånt ein bil og var på veg for å få vekk Sander. Då hadde brått HAN dukka opp i  spegelen. Ho køyrde i panikk. Han hadde fylgd etter dei i sin bil. Han hadde pressa dei inn på vegar bort frå byen, bort frå folk – og til sist ut frå vegen, ned ei bratt fjellside. Sander vart klemd i vraket – han ropte, men før ho fekk han laus hadde HAN kome. Han hadde rive henne ut, slått henne,  han hadde ropt at han skulle drepe henne av di  ho hadde øydelagt livet hans.

Ho hadde lagt seg daud, hadde lest som om ho var bevisstlaus eller som om livet var ute. Det hadde fått han til å stanse, til å vare at andre folk var på veg ned fjellsida. Han hadde gått imot dei. Då hadde ho krype inn til Sander. Slik hadde ho fått helde om han medan dei siste restane av liv rant ut av han.

HAN kom attende. Men no var der andre folk med. Dei hadde sett bilen hans der oppe og spora etter utforkøyringa.  Han sa han hadde freista berge, men at dei var begge daude. Heilt  til ein av dei andre som kom hadde sagt – men kvinna lever jo!

Linda slo i meir te, det var alt seint. Ingrid sat med store auge.

Eg er så lei for at du må vite dette! Sa Linda.

Tenk - så kom han på besøk på sjukehuset og! sa Ingrid.

Ja. Han sa han var så glad i meg, og han ville ordne gravferda til Sander og at han hadde gjort  alt som stod i hans makt for å berge meg. Eg trur han trudde det sjølv. Eg var så redd, eg sa han ikkje i mot på noko anna punkt enn eitt: Han ville hente Ingrid. Eg sa du var på Kanariøyane med syster mi. Han fann fort ut at det var løgn, men han våga ikkje dra til far og mor og hente deg.

Det var ikkje før rettssaka kom opp at det gjekk opp for han at Linda ikkje hadde stadfesta hans historie om bilulukka og hans redningsinnsats. Ho sa ho hadde kome frå ulukka ganske uskadd, at ho hadde arbeidd med å få laus Sander då han hadde kome, dratt henne ut og ropt at han skulle drepe henne – og så teke til å slå. Han hadde slått henne før og – men aldri så brutalt. Ho var viss på at han hadde meint alvor med at han ville drepe henne, og ho hadde ikkje sett anna råd enn å legge seg daud. Då hadde han roa seg, litt – så pass at han hadde høyrt røystene frå dei andre som kom nedover.

Han er verdas mest sjarmerande og overtydande mann, sa Linda. Han takla rettssaka meisterleg. Men i pausen sa han til meg: Dette skal du angre. Dette er slutten for deg.

Han hadde ikkje endra forklaring – berre justert litt. Han hadde sagt at han vart  så fortvila og opprørd over den uvettige køyringa mi at han ikkje hadde klart å styre seg: Det hadde svartna for han då han såg at hans kjære Sander var død. Han var så lei seg for at sorga hadde gjort han medvitslaus av kjensler. Han hadde endåtil  bede om at Retten ikkje måtte gjere same feil – å fordøme henne for det ho hadde gjort og sagt.

Han fekk eitt års fengsel for lekamsskading. Eg fekk inndratt sertifikatet for uansvarlig køyring. Til retten sa han at han ville sone si straff og gjere opp for seg – til meg sa han at han skulle drepe meg for det er hadde gjort.

Var det berre snakk? Sa Faadumo.

Nei: I hans verdsbilde er han ein redningsmann som vart uskuldig dømd på grunn av falskt vitnemål frå meg. Han tilgjev aldri – men han er klok nok til å få meg drepen på ein måte slik at han går fri endå ein gong.

Han sa det til avisa!» Sa Ingrid. Ho gjekk i skuffen og fannfram eit gammalt utklipp. Det var ei heilside frå eit laurdagsmagasin. «Stayeren» var overskrifta.

Den var frå laurdagen etter rettssaka. Kent Karlsen stod fram med namn og bilete og fortalde om eit liv i evig kamp mot rykte og fordømming. Far hans hadde vore ein ærleg skraphandlar, men fordomane mot slike yrker hadde vore rota til at han gjennom heile livet hadde fått skulda for alt mogleg som andre hadde gjort. Slik var det på skulen, slik var det i militæret – og slik var det no.  Berre at no var andre motiv blanda inn: Det hadde gått bra for han i livet, han hadde vore arbeidsam og heldig, mange var ute etter verdiane hans og andre var ute etter forretningane.

Han var nok ein latinartype  - det gjorde ikkje sakene enklare. Han måtte vedgå at han hadde hatt ei elskarinne ei tid. Det var ikkje riktig mot kona, men ho kjende jo til urkreftene i han og ho hadde tilgjeve han. Men denne elskarinna var ikkje nøgd med det ho hadde fått, verken av menneskelege eller materielle godar, for å seie det slik. Han  hadde gitt henne hus og bil – men ho ville ha meir. Ho hadde både truga og lokka, og etter kvart hadde han ikkje visst si arme råd. Då han ville gjere det slutt, hadde ho truga med å ta livet både av seg sjølv og borna. Ho hadde teke bilen og køyrt villmann utover – han hadde fylgt på god avstand for å freiste å snakke henne frå det. Men så hadde han sett bilen hennar forsvinne utfor kanten. Det latinske temperamentet hans hadde nok fått det til å svartne for han då han såg at guten var død medan ho sjølv berre var forslått. Han  hadde nok klemt henne litt for hardt då han kom ned til dei. Men at ho – medan guten framleis var varm - skulle freiste å presse han endå ein gong, det gjekk ut over all hans forstand og dei aller verste aningar. Då han ikkje ville svike kona, hadde ho hemna seg med desse urimelege påstandane om at han hadde slått henne – at det ikkje var utforkøyringa men han som skadd henne så hardt. Han visste ikkje om han nokon gong kunne få tiltru til ei kvinne etter dette. Det var så ille, at han strevde med tankar om at om ho nokon gong skulle få sertifikat igjen og køyre like  uansvarleg – så trudde han ikkje han ville søgge om det skulle vere ho sjølv det gjekk ut over.

Artikkelen slutta slik: ”All gamal forbitring og nyrestaurert familielukke til trass: Han overausar journalist og fotograf med flatterande kompliment då vi tek farvel. Vi er begge kvinner.   Latinaren fornektar seg ikkje.”

Så naive dei er? Sa Faadumo. Dei formidlar jo eit drapstrugsmål – og så flørtar dei etterpå!

Dei sat lenge og talte om dette groteske temaet: Korleis tenkjer - og føler – mordarar av det slaget som er overtydd om at dei er i sin rett til å drepe? Har dei noko svakt punkt?

  Dei snakka om dei som ser på seg sjølve som reiskapar for ei større sak, ei slekt, ein klan, ein ideologi eller ein religion. Dei snakka om dei som ser på seg sjølve som noko større enn andre menneske, noko viktigare, ein som har rett til å leie, som ein stabsoffiser – eller ein med uerstattelege kunnskapar. Og dei snakka om dei som er for dumme til å sjå menneskeverdet til andre enn seg sjølve og sine eigne næraste, dei som ikkje har evner til å bry seg, dei likeglade og uinteresserte, dei indifferente.

Eg trur at dei alle har same sjuka, sa Faadumo. Dei har to eigenskapar som gjer dei sterke – og dei har eitt svakt punkt.

No er eg verkeleg spent! Sa Linda. Ho og Ingrid såg på kvarandre og sa utan ord til kvarandre at dei begge hadde fått ei stor gåve denne kvelden, for aldri hadde dei kunna tale med nokon slik som dei kunne med denne nye venen.

Den eine styrken er at dei blendar folk rundt seg, sa Faadumo. Dei strålar ut kraft og overtyding, og folk flest lar seg imponere eller skræme av det. Den andre er at dei vekker omsorgstrongen i folk rundt seg: Med ein gong nokon tek til å tvile på dei, viser dei noko som ser ut som sår, noko som får kjenslene og samvitet til å velte seg i folk.

Linda lo. Du har nett forklart kvifor han fekk makta over meg! Sa ho. Eg vart blenda –  eg vart redd - og han fekk meg til å tykkje synd i seg. Det var berre eg som forstod han i heile verda, sa han. Men då eg ikkje forstod han lenger, slo han....

Og det er nett der det svake punktet ligg, sa Faadumo. Dei treng ikkje skjøne det, men reint intuitivt veit dei at om dei vert avslørte, misser dei makta si. Det er like farleg om  det er krafta deira som blir avslørt eller om det er – kva heiter det – compassionevoli -  misericordioso...

Medkjensla?

Ja – nei – denne trongen til medkjensle som dei fleste menneske har.

Du meiner avsløringa av at det stakkarslege er like mykje eit falsk spel som det kraftulle?

Essatamente!  Nettopp.

Her fekk Ingrid litt vanskeleg for å fylgje med. Ho spurde om ho skulle koke meir vatn, og om ho kunne ta fram iskrem. Ja sa Linda, gjer det. Du er snill, Ingrid, sa Faadumo.

Men kan det svake punktet brukas til anna enn å hemne? Spurde Linda. Kan det brukast til forsvar?

Eg trur det kan brukast til forsvar. For om ein slik mann innser at han kjem til å tape, stikk han frå kampen.

Og for ein slik mann er tap det same som avsløring?

Eg trur det. Eg meiner at eg har sett det virke slik. Men det er ikkje lett. For dei forsvarar seg ikkje – dei gjer som din mordar gjorde: Dei angrip motstandaren sitt samvit og sitt omdøme.

Slik han gjorde med meg – i rettssaka og i avisa: Han vedgjekk at han klemde kan hende litt for hardt – medan han fekk retten til å dømme meg for å køyre uansvarleg og bere skulda for at Sander døydde!

Den som tek kampen opp mot ein slik mann, må ha eit sterkt omdøme.

Eller så må ho ha ingenting å tape!

Men du har då mykje å tape?

For meg er det berre eitt omdøme som er viktig- og det er denne unge dama! Sa Linda og trakk til seg Ingrid då ho kom med iskrem. Så lenge Ingrid trur på meg, så kan andre seie kva dei vil.

Eg trur på deg mamma! Sa den unge og lo. Men du treng ikkje ordne opp alt i verda! 

Eg treng å gjere verda trygg for deg!

Og eg treng ei mamma som er heil og glad!

Ho er berre elleve år! Sa Linda til Faadumo. Ho snakkar som ein vaksen, ho tenkjer som ein vaksen. Eg er kry av henne – og eg er full av sorg. Ho skulle ha rett til å vere barn enno i mange år!

Men mange elleveåringar må leve i den verda som finst, sa Faadumo.

Kva hende då du var elleve? Sa Ingrid.

Då vart me stoppa på vegen av ti menn med masse våpen. Den eine av dei var ein slik som var overtydd om sin eigen rett til å drepe. Han skaut far min. Då me sprang derifrå skaut han bror min og meg. Bror min døydde ved sida av meg. Eg er her.

Hm. Sa Ingrid. Ho henta tevatnet som kokte, kom tilbake og sa: Og eg er her.

Er det desse gamle historiene som gjer at akkurat me vert så opptekne av drapet på Malin Meyer? Sa Linda tankefullt. At me vert så redde – og så klarar me likevel ikkje å la vere å bry oss?

Kan hende? Sa Faadumo. Eg tykkjer i alle høve eg kan sjå ein mann av det slaget som eg har sett før. Ein som kom inn bakdøra der me gjekk ut.

Det stod i avisa at pistolen kunne ha vore der i fleire dagar og at ein av dei utviklingshemma kunne ha skote henne utan å forstå kva som hende. Men det trur eg ingenting på, sa Linda.

Ingen kan skyte eit menneske eller sjå eit menneske bli skoten utan å forstå kva som hende, sa Faadumo.

Eg ser og føre meg ein mann. Med ein vel førebudd plan om å drepe. Eg veit ikkje om planen berre var å drepe Malin Meyer eller om han hadde tenkt å skyte fleire. Men han skaut i alle høve henne.

Det gjekk an å høyre noko ho sa – kva var det?

Ho sa «har ikkje gjort det», sa Ingrid. Nett som ho ville seie at det ikkje var hennar skuld. At det ikkje var ho som hadde skote!

Ja – tenk, det sa ho. Noko så frykteleg!

Det kan tyde på at ho kjende han som gjorde det, sa Faadumo brått.

Korleis?

Om det var ein slik mann som me snakkar om, og ho kjende han, så er det sannsynleg at ho ville ha forsvart han. Sjølv om ho låg der og blødde i hel, ville ho sei at han ikkje hadde gjort det.

Linda såg lenge på den nye venninna si. Du er klok, Faadumo! Sa ho til sist. Hadde det vore meg før eg hadde avslørt Kent Karlsen, så hadde eg heller teke skulda sjølv enn å risikere at han skulle bli avslørt. Men hadde det vore etter at Sander døydde, ville eg ikkje ha skydd noko for å få handlingane hans fram i lyset.

Slike som alltid får skulda brukar å seier det, - ”har ikkje gjort det”,  sa Ingrid.

Gjer dei det? Sa Faadumo. Korleis?

Nokon er slik, om noko hender. Det var ikkje meg, seier dei, har ikkje gjort det. Sjølv om ingen trur at det er dei, så har dei dårleg samvit. Så difor får dei ofte skulda og, om ikkje dei finn nokon andre.

Kven?

Eg har ei i min klasse her. Ho heiter Helene.

Men kven gir henne skulda – berre av di ho seier at ho ikkje har gjort det?

Læraren, dei andre i klassen. Kanskje av mora og. Eller faren.

Eg snakka med ein av Malin Meyer sine lærarar i går, sa Linda.  – Og ei bestevenninne. Det kan og vere som Ingrid seier. Ho kan godt ha vore ei slik jente som var vand med å få skulda, slik at det siste ho ville seie her i livet var at det ikkje var ho som hadde søla til golvet med blod……

Det vart stille ei stund. Alle tre sat og såg føre seg det grufulle biletet. Så sa Faadumo :

Så er der endå ei tredje tolking: Mordaren kan ha skulda henne for noko. Det kan ha vore eit svar til han. Det er jo ikkje sikkert at ho forstod at det var ein annan mann som var komen inn i romet.

Eg veit ikkje, sa Linda. Eg veit berre at eg ikkje får fred før politiet har funne ut av dette.

Ingrid lo av dei og sa at dei kunne starte detektivbyrå og dei tøysa med tanken. Men Linda måtte nok heller tenkje på meir realistiske levebrød sa ho – ho hadde jo fantegått frå eit arbeid ho hadde trivest godt med.

Men det er jo ikkje noko problem – eg har jo alt snakka med ho som vaskar! Du skal jo begynne der i morgon! Sa Faadumo.  

Til avsnitt 14

www.bloggforteljing.no