6: Krakk

 (Samandrag)

Espen Loe 

            Reint bortsett frå at ho eit par gonger nemnde Passasjer 81 for Rudolf Steiner, kommenterte Eva Trotto Moe aldri innhaldet i bloggpostane. Men seinare fortalde ho utan atterhald at ho hadde lese dei alle saman, og når eg gjekk inn og spurde konkret, stadfesta ho at ho hadde sett føre seg eigne erfaringar då ho las enkeltsetningar. Men det gjorde ho alltid når ho las. Det var slik det var med litteratur: Ei forteljing om noko som ikkje har det minste å gjere med lesaren kan likevel vekkje assosiasjonar frå eige liv.

I bloggposten onsdag ettermiddag den tredje i månaden skreiv han jo til og med om ein bibliotekar. Det var ikkje til å undrast over at ho kjende seg att. Hadde ho ikkje gjort det, hadde det ikkje vore nokon vits i å lese bloggen hans. Ho ville ikkje bruke tid på dårlege tekstar. Og diskusjonen om Perpetuum mobile som ein variant av draumen om Gud hadde ho òg opplevd. Kva tid det var, kunne ho ikkje hugse – slike samtalar flaut i kvarandre, det kunne vore på Høgskulen, eller ein dag i utlånsskranken eller på eit seminar. Sist veke eller for ti år sidan.

Men det må altså ha vore om kvelden den 3. i månaden, antakeleg rett før Siste Nytt-sendingane på Medie Osen og Rikssendinga, at ho las dette om brekk i tralten.

Toppsaka – både i den lokale og den nasjonale sendinga – var at Tekstilkombinatet same ettermiddag hadde gått konkurs så det song. Dei synte bilete av namsmannen som kom med politiet og tok beslag i alle pc-ane i administrasjonsbygget, sette ut vakter ved alle arkivskap og tok med seg toppleiinga til avhøyr. Lokalsendinga fortalde at kveldsskiftet hadde fått beskjed om å køyre ned alle maskinar, gjere klar for lang stopp og ta med seg all personleg eigedom frå skap og hyller då dei gjekk. Nattskiftet vart snudd i porten, ei rad uniformerte sikringsvakter tok over kontrollen.

I Rikssendinga klokka elleve hadde det auka på, det fylte mest heile sendetida. Konkursen hadde kome som eit sjokk, Tekstilkombinatet hadde vorte sett på som tryggare enn banken – no truga ringverknadene med å rive banken òg over ende. Økonomiekspertar kommenterte overrasking, jussekspertar kommenterte forretningsmoral, fagforeiningsleiarar kommenterte regel-, lov- og avtalebrot, og politikarar skulda på kvarandre.

Eva Trotto Moe fylgde berre halvvegs med. Ho hadde tankane sine opptekne med litteraturdiskusjonen som biblioteket skulle ha neste kveld. Ho la seg tidleg. For henne var ikkje denne Tekstilkonkursen nokon brekk i tralten. Men i mange hundre heimar elles i byen – mest på høgre breidd – var det den mest dramatiske nyhendesendinga folk hadde sett nokon gong i livet. Det var slutt, bråslutt, på arbeid og inntekt for tusen menneske, for generasjonar. Rett nok var der dagpengar å få i byen her, men i praksis var det berre halve inntekta – og den kunne berre vare eit år. Tekstilkonkursen ville verte starten på utforbakken for mange, for dei gamle, for dei utan eksamenar, for dei usikre og dei blyge og dei engstelege. Ut over natta vart tryggleiken borte frå mange liv. Det var lys i vindauga lenger enn vanleg. Der var meir folk ute og gjekk òg. Mest menn. Dei gjekk aleine. Ikkje for trim eller trening, ikkje mot noko mål. Dei gjekk berre, freista vel å gå ifrå den nye kjensla av uvisse som brått hadde kome.

Då Renovasjonen sette i gang bilane sine grytidleg om morgonen – så tidleg at det enno var natt – var det framleis lys hos mange. Dei raudkledde mennene som trilla plastdunkar fram til bilen, klipsa dei fast i tømmaren og drog i hendlar for hydraulikken, snakka ikkje stort seg imellom. Dei stod som fantasisoldatar i glimta frå roterande anleggsljos og såg uttrykkslaust på silhuettar av røykande, einsame menn med hender i lommene.

Ein av dei som stod eller gjekk der ute i byen, av di han ikkje kunne sove, var Espen Loe, bror til Linda Dahlin Loe. Han hadde kome springande av di han var seint ute til avløysinga av ettermiddagsskiftet. Så var alt brått snudd opp ned. Heile nattskiftet stod utanfor porten på Kombinatet og såg på kvarandre, som om dei ikkje kunne tru at det var sant. Det stod uniformerte vakter på innsida, sikkert tjue i talet, og porten var låst. De kan gå heim, sa ein liten jypling med hovudstadsdialekt. Fabrikken har stogga, den er konkurs. De kan hente personlege eigedelar i morgon. Ikkje i kveld, det er stengt, det er teke beslag.

Og dei som var budde på å arbeide natta gjennom, stod der berre med nistepakkane og termosane sine og såg på kvarandre og dei uniformerte vaktene attom den låste porten. Kor var dei komne frå? Kven hadde slept dei inn? Kva ville formannen eller driftsingeniøren seie om dei ikkje snart kom seg inn og fekk avløyst ettermiddagsskiftet?

Langt om lenge snudde dei. Det var etter at ettermiddagsskiftet var slept ut. Dei hadde køyrt ned alle maskinar og tømt alt utstyr. Dei visste ikkje meir, dei, enn Espen sin gjeng. Det kom journalistar som kunne fortelje litt før dei tok bilete av dei forvirra andleta framføre porten.

Dei gjekk ikkje heim, i alle høve gjekk ikkje Espen heim. Han stod lenge utanfor Kombinatet og snakka med dei andre. Seinare gjekk han i gatene og tenkte. Det siste han gjorde før han låste seg inn heime, var å stå med ein røyk og sjå på renovasjonsbilen. Ein mann inni sat og fylgde med på ein monitor der han kunne sjå arbeidet til han andre som gjekk bakom og henta dunkar, spente dei fast i tømmaren, køyrde dei opp med botnen i vêret, trykte på ein knapp som rista dei, køyrde dei ned att, sette dei inn i portromma att, klatra opp på stigbrettet attom bilen. Så køyrde han som sat inne, tjue meter fram til neste dunk.

Då han kom inn, ringde systera. Ho hadde ringt minst tjue gonger, sa ho.

Å, sa han.

Kor har du vore?

Rundt litt.

Du må ikkje verte som far!

Det er ikkje noko gale med meg?

Du må ikkje begynne å drikke no!

Kva er det du bryr deg etter? Eg er ein fri mann. Eg skal ikkje på jobb i morgon.

Du skal ut og søke arbeid!

Det har ikkje du noko med! Pass deg sjølv!

Eg kjem og hentar deg.

Faens tispe!

Kva er det du seier?

Unnskyld. Eg meinte det ikkje. Du har rett. Det er berre … Det er ein sjokk. Eg hadde ikkje trudd dette. Ikkje så fort.

Nei. Men det er berre å sjå det i augo.

Dei har halde oss for narr.

Kva vil du gjere?

Me skal okkupere fabrikken. Kan hende.

Du må vere kjapp til å finne noko anna.

Me skal ha fagforeiningsmøte.

Ja – sjølvsagt – men det er ikkje noko å tvære på.

Mange trur det finst ei løysing.

Det trur ikkje eg – du må berre begynne å leite etter noko anna. Eller ta til med ein skule eller noko.

Det finst ikkje noko anna. Innvandrarane tek alt.

Skal me gå saman i morgon?

Kor då?

Ut å leite etter arbeid?

Kva faen – kan du ikkje passe dine eigne saker?

Eg ringjer deg i åttetida.

Nei!

Jo!

Natta gjekk mot morgon. Renovasjonsbilen kom nærare att, i gata på den andre sida av huset. Espen tenkte på nattmennene. Far hans hadde brukt å skræme med dei. Det var mørke skuggar som kom om nettene og tømde dassar og søppeldunkar. Dei bar òg dei daude med seg til likkjellarar dei hadde i mørkret ein stad. Dei levde motsett av andre folk, dei arbeidde om natta og sov om dagen, dei samla det andre kasta, dei lo der andre gret. Han hadde alltid vore redd dei. Men no – eller fram til no – hadde han sjølv vorte ein nattarbeidar. Og dei – dei var ikkje lenger lydlause, dei heldt eit salig spetakkel og dei lyste som eit tivoli når dei kom nedetter gata, og dei var ikkje mørke, dei hadde raude dressar og grøne, sjølvlysande vestar med logo: «Rein By», stod der.

Ivor Iveland

Eg må presentere ein annan kar frå Tekstilen som etter kvart kom til å få heilt avgjerande innverknad på alt det som hende, det var han som vart kalla «Napoleon i verktøyburet» Han heitte Ivor Iveland, han kom frå same åsen som Rudolf Steiner, men hadde rota seg bort under utdanning og hadde førebels ein jobb som kontrollør og listeførar på lageret for spesialverktøy i vedlikehaldsavdelinga på Tekstilen. Han distanserte seg sjølv frå arbeidskameratane sine, det var ein av grunnane til at dei kvitterte med å gje han kallenamn etter oppkomlingskeisaren.

Han skreiv blogg, redigerte ei nettside og styrte ei Facebookgruppe. Eg tok til å lese dei då eg vart klar over nettsida hans. Innlegga var ganske godt skrivne, og veldig tydelege i innhaldet. Stort sett handla dei om at Europa stod framfor eit endeleg oppgjer med fiendar som ynskte å øydeleggje alt av verdi her, alt folk her var glade i. Lista over slikt som var truga, endra seg litt frå dag til dag, men over tid såg den om lag slik ut:

Dei – muslimane – ville ta døtrene og systrene våre, tryggleiken vår, dei velstelte hagane og reine fellesområda våre og fridomen for kvinner til å late vere å gå med sjal. Dess fleire muslimar det vart i byen her, dess meir ville byen miste av sitt historiske særpreg og samhald. Det var ikkje berre muslimane som truga dette – dei hadde god hjelp frå moralistar som meinte dei visste alt betre enn andre, naive maktmenneske som ikkje vil sjå eller forstå denne faren, og korrupte politikarar, byråkratar og politifolk som hadde selt seg til oljerike muslimske sjeikar.

Eg trur ikkje Ivor Iveland hadde andre grunnar til å meine dette enn at han faktisk meinte det. Men eg forstår ikkje kvifor han meinte det. Han var ikkje spesielt religiøst engasjert og var såleis ikkje del av konkurransen mellom religionane. Og alle prova han hadde på at det eksisterte ein langsiktig plan og ein organisasjon som arbeidde for å gjennomføre han, var henta frå stader som låg langt borte. Han meinte at det snart kom til å verte slik her òg, ja – han såg mange teikn på at det bar den vegen. Men det mest konkrete han peikte på, var dette med hovudplagg, fyrst og fremst at muslimske kvinner gjekk med sjal.

Lenge flirte visst folk av han. Den andre grunnen til kallenamnet «Napoleon» var visst at han meinte det bar mot krig. Det var vanskeleg å ta krigssnakket alvorleg, sjølv om mange trudde han når han sa at muslimane fekk dobbelt så høge trygder som andre slik at dei ikkje skulle behøve å arbeide.

Tidlegare denne vinteren hadde han fått ein merkeleg medvind. Blogginnlegga hans vart kommenterte både av folk som han tidlegare hadde skulda for å undertrykke debatten, og av politikarar som han hadde skulda for å ha selt seg til konspiratørane. Ein måtte forstå frustrasjonane over kulturrelativismen, skreiv dei, ein måtte tåle meiningsutveksling om dei negative fylgjene av multikulturalismen. Det såg ut til at både lek og lærd slutta å le av Napoleon i verktøyburet og hans like.

Sjølv kalla han seg Teuton. Det var litt underleg, for namnet spelar på gamal historie om nordeuropeiske stammar som var i strid med Romarriket lenge før det fanst noko som heitte islam. I tysk-nasjonalistisk tradisjon var dei gjorde til germanske heltar som til sist slo romarane i det enorme Hermannslaget i Teutonarskogen, sjølv om dei sannsynlegvis var keltiske. Ivor Iveland var altså i god tradisjon når det gjaldt å bruke dei gamle mytane til å skaffe seg ei lang forhistorie.

Teuton kommenterte og peika ut samanhengar. Det store gjennombrotet hans kom nokre månader tidlegare Det var då ein politimeister sørpå ville finne ut om det var lettare å kommunisere med minoritetskvinner dersom dei hadde politikvinner som kunne snakke arabisk eller urdu eller tyrkisk, og som dekte håret med sjal slik mange av minoritetskvinnene sjølve gjorde. Då skreiv Teuton den harmdirrande bloggposten «Snikislamisering av politiet». Han ville ikkje klage politimeisteren for å vere med i samansverjinga, skreiv han. Men det var grenselaust naivt. Subversiv misjonering må møtast med fast hand, skreiv han. Det vart ein stor suksess – sjølve vendepunktet. For fyrste gong vart han intervjua av Media Osen og fekk medhald av folk frå universitetet. Dei aller fleste var samde om at politiet ikkje måtte innføre sharia.

Sidan vart han oftare og oftare sitert eller intervjua. Då desse hendingane som eg fortel om her, tok til, var han alt etablert som ein slags lokal synsar. Det kunne verke som at mange journalistar henta tips på nettsida hans – «Rein By» – og fylgde opp saker som han hadde dratt fram. 

Til avsnitt 7 

Boka er i sal så lenge opplaget held

bjorn@enes.no

Berge Libris bokhandel, Kritiansand 

Norli Galleriet bokhandel, Bergen  

Bokkkilden

Tanum nettbokhandel 

Haugen Bok 

www.bloggforteljing.no