Passasjer 81 – morgonpost: Krigarar
Sjå
dette som har hendt: Alvarez har teke ein annan veg – ein omveg, sikkert, men
slik at han har gått på bussen eit tidlegare stopp og på det viset har han
erobra setet sitt attende. Han sit og troner, brei og uovervinneleg, du må
aldri seie det til han – men sjå: Han har lagt armane i kross over bringa nett
slik som General Pinochet på det avskyelege biletet frå september 1973. Eit
kupp har han gjort. Han har støvsuga universitetet og arbeidarkvartera for
aktivistar og låst dei inne på ein fotballstadion, og no ventar han sigersikker
på Lady Raud sitt motkupp. Men ho klatrar berre over eit ambassadegjerde, og
det vert ingen omkamp. Ho søker asyl ved sida av Mama Harjet, Der har ho kome
til ei som er godt trent i å handame inntrengarar.
Du lyt få deg universalkort. Kva er det? Det løner seg for dei som
reiser kvar dag. Å – eg veit ikkje om eg kjem til … Du må på billettkontoret,
du kan ikkje kjøpe det her. Å? Det var jo brysamt. Du må ha med bilete òg. Ja
vel? Det kan du få på Politistasjonen, der er ein fotoautomat. Er det? Du har
vel ikkje noko imot å gå på politistasjonen? Nei for all del – eg er ikkje
ettersøkt. Ein kan aldri vete i våre dagar. Nei, du seier noko. Du sparar meir
enn tjue prosent. På Politistasjonen? Nei – på universalkortet. Det gjeld på
alle ruter. Åja. Eg får tenkje på det. Dei har langdag i dag. Akkurat. Dei har
opent til seks. Ja vel. Eg seier det berre for å hjelpe eg. Ja ja – tusen takk.
Det er vel ingen grunn til å bruke tjue prosent meir enn ein treng. Nei – det
er jo berre dumt. Men det er litt dyrt på Politistasjonen. Å? Og automaten tek berre
myntar. Å? Så det må du ta med, for dei vekslar ikkje. Nei vel. Tikroningar er
tryggast. Ja vel. Ja, det er berre for å hjelpe. Tusen takk. Eg reiste fleire
månader eg, før nokon fortalde meg om universalkortet …
Og slik held ho på. Ho gjer alltid det. Det er slik ho får behalde setet
for seg sjølv heilt til me er nesten framme. Lady Raud kjem aldri til å setje
seg der meir, og Mama Harjet kjem til å sjå forakteleg på henne kvar morgon
heilt til Lady Raud ein dag har kjøpt seg universalkort, og då kjem ho til å
seie høgt så alle kan høyre det – uansett kor Lady Raud har sett seg – at eg
ser du gjorde som eg sa – ja ja, eg gjorde det no berre for å hjelpe!
Alvarez har fått både revansje og hemn og har vendt attende til notida,
og slik får han òg omsider auge på Lolita. Vesle jente – du kan sitje her! seier
han, og klappar på setet ved sida av seg. Ho nøler, han byd – ho gir seg og
kjem. Han snakkar til henne.
Du er dotter av fru Meyer, trur eg, seier han. Ja, seier ho. Ho vaska før,
på skulen, saman med mi Carmencita, seier han. Åja, seier ho. Før – kan du
hugse? Du passa min vesle Nieto! seier han. Nieto? Men …, seier ho. Han ler og
seier: Ikkje papa – bestefar! Eg er Nieto sin bestefar! Du var veldig flink til
å passe! seier han. Då smiler ho for fyrste gong sidan ho tok til å reise her
kvar morgon. Dei to damene som sit og talar om universalkort, vert stumme, dei
stirer fiendtleg.
Han – Nieto – han var ein liten Torero – og du var ein veldig flink
Toro! seier Alvarez og ler, og Lolita ser opp på berget av mage og musklar og
ler med. Litt av lyset som du fekk fram i auga hennar, blenkjer til att.
Har du ny skule? seier han. Lyset i auga sloknar. Arbeidstrening, seier
ho. Ka’ det for noko? seier han. Arbeidstrening? Eg er ikkje flink nok til
vanleg skule, seier ho. Ka’ det for vas? seier han. Det er ikkje eg – det er
læraren som seier det, seier ho. Kem lærar? seier han. Eg vil snakke med han!
Nei, nei, nei – seier ho. Han snur seg opprørd mot henne. Du skal ikkje
arbeidstrening. Du skal verte barnepleiar, seier han. Eller gamlepleiar. Eg
skal snart på sjukeheim. Du skal passe meg. Og så demonstrerer han med tunn
damestemme og viftande peikefinger kva slags arbeid ho trengs til: – Non! Non!
Non! Gamle mann, ikkje røykje! Ikkje banne! Ingen Aquadente på hybel! Nei, nei,
nei!
Lolita ler endå ein gong. Du har mista tråden i det du les, du ser
skrått bort på dei og ler med. Dei to med universalkortet sit som potter. Eg
vert rørt.
Dei held fram å snakke seg imellom dei to, heile resten av turen. Han
får ut av henne at det var som eg trudde: Ho står med lampeskjermane. Der er
nokre psykisk utviklingshemma der, og resten er gutar med åtferdsvanskar og
jenter med lærevanskar. Ho tykkjer ikkje nokon er snille der, og ho likar seg
ikkje, og ho vil helst ikkje vere der. Han seier han vil snakke med si
Carmencita, at han vil ta henne med og besøke mor til Lolita, at han tykkjer
det er feil, at ho må kome innom dei om ho har lyst. Han kan hjelpe henne. Med
skulearbeidet. Trur ho han kan hjelpe? Kanskje i norsk? Eg lærar – du super
elev! seier han.
Eg tenkjer: Alvarez er ein krigar. Han er ikkje noko rovdyr. Han tek
ansvar når snødriver stoggar Transportselskapet og vanetankar stoggar eit barn.
Han tek kommandoen og manar oss andre til innsats: Un’ – dos – treees!
Fleire har høyrt. Det er som med tørkestativet i fyrrommet hos Lady Raud
– det vert til noko alle berre veit, anten det dukkar opp noko høve til å bruke
det eller ei. Slik har han endra Lolita frå eit ulikt kje som kan skiljast ut
av flokken og slaktast utan risk, til eit barn som lir urett, og derfrå har han
endra henne vidare til ei oppgåve å ta tak i for vaksne menneske som kjenner på
gneisten i sin eigen botn. Ho vert ei utfordring for flokken.
Mama Harjet bøyer seg over mot dei like før me er framme, og seier at om
Lolita skulle ha arbeidstrening, måtte det vel vere betre å få det i ei
verkeleg verksemd med vaksne normale menneske, slik som eit reingjeringsselskap
til dømes, og det kunne nok ho ordne, trudde ho. Og det sa ho berre for å
hjelpe, altså. Det var ikkje meir enn rett og rimeleg. Men om det var gneisen i
botnen av henne som slo gneistar, eller om det var rovdyret som lokka, – sjå
det er eg jaggu ikkje sikker på.
Tekstilkombinatet
Det var mildvêr att, slapset låg i gatene og la seg som
søylestraumar etter folk som valsa ubestemt rundt mellom hyllene i biblioteket.
Det var uvanleg mykje folk der, frå tidleg om morgonen. Rudolf Steiner hadde
funne ut at det kanskje var staden å sende frå denne morgonen, men det gjekk
trått. Dei som var uvande med staden og mikrofonen hans, såg ned for seg og
svara med einstavingsord. Fleire stadfesta at dei arbeidde på
Tekstilkombinatet, at konkursen kom som eit sjokk, og at dei ikkje var sikre på
korleis livet no ville bli. Men han fekk ikkje nokon til å male ut kvifor dei
hadde stått opp til vanleg tid den fyrste dagen i arbeidsløysa for å gå på
biblioteket, kva som gjorde at dei søkte til litteraturen og poesien på ein dag
som denne.
Så var det ikkje kunst og opplysning dei kom
for, dei kom for å lese aviser, stillingsannonsar. Dei gjekk berre der og valsa
mellom hyllene og lest som dei var interesserte i bøker, medan dei venta på at
avisene skulle verte ledige. Dammar med vatn, asfaltstøv og strøsand la seg
etter dei. Eva Trotto Moe svara dei iskaldt når nokon vågde seg bort til henne
for å spørje om å få kopiere ei annonseside eller låne papir og blyant. Og midt
oppi dette kom dama frå dassen.
Det er vel for mykje å forlange at folk skal
tørke av seg på beina, sa Eva Trotto Moe.
Linda såg uforståande på henne. Rudolf Steiner
fylgde blikkretninga til Eva og snakka inn i mikrofonen sin:
Her er ei underleg stemning i byen denne
råkalde morgonen, sa han. – Hender som skulle vore travle, heng gjerandslause.
Rutinar sit i kroppane til kvardagsmenneska på Tekstilen, driv dei opp og ut av
husa sine – men kvar skal dei gå? Ganske mange har teke vegen her, til Hovudbiblioteket.
Dei går rundt – uvande, mange av dei, med tid til å lese – dei leitar. Etter
von? Etter visdom? Etter tankar om nye livsvegar? Du, til dømes – kva leitar du
etter?
Han stakk mikrofonen opp under haka til Linda
Dahlin Loe.
Bror min, sa ho.
Han venta ei stund, han nikka oppmuntrande for
å få henne til å seie meir, men ho såg berre taust attende. Han retta
mikrofonen mot seg sjølv att, og sa: Ei vakker kvinne, i sin beste alder, har
kome inn frå snøslapset til varmen frå tusen bind verdslitteratur for å leite
etter ein bror. Er han kan hende ein av dei som er råka av konkursen?
Ja. Han vart snudd i porten då han skulle på
nattskift i går.
Rudolf Steiner heldt fram: Så brutal kan røynda vere. Dei økonomiske
lovene er som straumar i havet, usynlege – til dei brått stig som ei flodbylgje
og knuser kvardagen. Veit du at han er her? Eller søkjer du rundt av di du veit
at han treng deg?
Eg veit ikkje …
Slik er det vel med oss alle. Kven kunne vete?
Det kom som eit sjokk på oss alle seint i går. Og kven kan vete kva framtida
vil gi? Kva skal du seie til bror din når du finn han?
Eg trur det får verte mellom oss.
Er det ikkje opprivande korleis det private og
det offentlege flyt saman nokre gonger: Nær tusen familiar er råka av den same
plutselege hendinga – men likevel har kvar einaste familie sin særskilte,
private dimensjon. Og i kvar av familiane er det på same vis: Ein far – ein son
– ei dotter, ei mor. I same situasjon – likevel så ulikt. Så vanskeleg å snakke
om, å finne dei rette orda til. Er det kanskje fleire av dine næraste òg som er
knytte til Tekstilen?
Ja.
Du sjølv?
Eg arbeidde der før.
Fleire òg?
Både far vår og mor vår. Men dei er
pensjonistar no.
Ei slektssoge – og eit stort kapitel i soga om
byen. Kva heiter du?
Det kan eg ikkje seie.
Det råkar oss alle det her, direkte eller
indirekte, me treng kvarandre, det er ikkje tida å gøyme seg i det private, sa
Rudolf Steiner, og såg ut til å ha fått inspirasjon til ein lang tirade som
skulle få henne til å fortelje kven ho var, og korleis slektssoga var knytte
til fabrikken. Men ho sa:
Farvel.
Espen hadde gått ut medan ho stod med
radioreporteren. Ho tok ein runde for å vere sikker på at Rudolf Steiner ikkje
fylgde etter henne, så gjekk ho ut i kjøpesenteret til han.
Kva var det han ville? spurde han.
Du veit korleis han er. Han ville ha nokon å
snakke til.
Intervjua han deg?
Det var mest det at han snakka til meg. Han
ville vete kva eg heitte – men då gjekk eg.
Du heiter jo namnet ditt no?
Men eg har ikkje tenkt å kringkaste det!
Han driv berre med tomsnakk.
Det er jo jobben hans. Folk høyrer på.
Jobben hans er å få folk til å slutte å tenkje.
Ingen kritiske spørsmål – ingenting av alt som finst attom kulissane.
Det er rift om avisene der inne. Alle vil lese
stillingsannonsar.
Det er berre bortkasta tid. Eg går heim.
Ikkje ver dum. Klart det nyttar. Eg har jo fått
jobb!
Men du har Velferda i ryggen. Det er ikkje
farleg for deg. Det kostar ikkje noko å gi deg jobb. Skulle tru du var ein
innvandrar.
Det var ikkje difor! Det var av det at eg stod
på. Eg tok nokre kurs og eg var frampå og eg nytta dei høva eg fann. Det var
det som førte fram – ikkje lønstilskotet. Det gjeld berre for ei tid. Etter eit
halvt år skal dei sjølve betale meg. Eg trur du òg kan få til noko slikt, no
når du er arbeidslaus.
Kva er det du gjer der, eigentleg?
Det er eit slags reklamearbeid. Me er tre stykk
som skal hjelpe til med å få fart i noko som heiter «Eit levande sentrum». Det
er byrådet og Sentrumsforeininga som vil ha meir folk til å trivast i sentrum.
For noko vas. Ingen kan leve av å trivast i
sentrum.
Jau – det er nett det dei lever av! Butikkane
og restaurantane og kinoen – alle saman.
Treng folk klede, så går dei vel og handlar,
anten dei trivst eller ei!
Det trur ikkje Sentrumsforeininga. Og difor har
eg jobb!
Det er vel folk med skular og greier.
Eg har berre eit datakurs. Ei av dei andre har
sekretærskule – men det er berre eit halvår. Sjefen har kanskje litt meir – men
det er haldningane det kjem an på. Du må sjå lyst på det – då ordnar det seg.
Slike jobbar handlar om å sjå lyst på ting. Du kjem ingen veg med å gå og
sutre.
Det er vel berre kvinnfolk.
Ok – men det er berre tilfeldig.
Og innvandrarar.
Ja vel – ho eine er innvandrar – men det er
berre det at ho har stått på!
Korleis då stått på?
Det er ho som har sekretærskulen.
Høh. Eit halvt år på sekretærskule. Det skal
ikkje mykje til for å stå på om du er kvinnfolk og svart!
Linda vart sint. Ho gjekk ifrå han. Ho hadde
ikkje meir tid å kaste bort.
Det var torsdag, den fjerde dagen i månaden,
det var mildt med snøslaps og regn i lufta. Folk i byen ved elveosen trudde dei
levde kvar – eller kvar familie – for seg, men dei var
bundne til kvarandre i ein tett vev. Linda Dahlin Loe gjekk med hissige steg ned til arbeidsrommet i
kjellaretasjen der Faadumo Awale Samakab sat og høyrde på radiosendinga frå biblioteket
medan ho ordna Sentrumsforeininga
si utklippsbok.
Espen stod og såg
etter syster si og kjende på refleksar i kjensler og tankar då Kent Karlsen kom
for å levere «Byen i hjarto våre».
Kent såg han ikkje, eller såg rett gjennom han, og Espen kjende eit blaff av
sorg eller sakn der han i fem år berre hadde kjent sinne og redsle. Sjølv om
det var gamalt no, det som hende, så var det ein sirkel som ikkje berre kunne
brytas. Det særskilte med Kent Karlsen var at han aldri var i tvil. Difor var
han ein å vende seg til når noko truga. Men det kunne ikkje Espen D. Loe gjere.
Og om lag på same
tid må denne underlege karakteren som kalla seg Passasjer 81 ha vore innom
biblioteket medan han spekulerte på korleis byen dett frå kvarandre.
Passasjer 81 – kveldspost: Byen
Eg går
ein fast runde kvar dag. Eg tek avstikkarar frå den ofte – det er mangt eg har
lyst til å sjå og prøve – men så vender eg attende til runden. Eg går fyrst opp
hovudgata. Det er Lady Raud sitt område – alle der liknar på henne. Dei har
kledd seg, dei går som i fjellet, dei har god balanse i kroppane sine og pustar
ledig og lett. Eg går over brua til venstre breidd. Folk er yngre der, for dei
vert ikkje så gamle. Dei går keitete og rart – dei hoppar bortetter på måtar
som syner at dei ikkje har full kontroll over kroppane sine: Dei er ikkje
vande. Dei sit om dei kan, dei rører seg berre om dei må. Dei kastar bort tida
si om dei må gå, dei hadde teke taxi om dei hadde hatt råd.
Det er der du er om dagane, er det ikkje?
Så tek eg ei lang stripe utetter langs kaiane. Der er det mest ikkje
folk å sjå, alle sit inne i deksel av stål og plast: I bilar, kranhus, truckar,
kontrollrom. Dei går med brikker på seg, det pip, og dører opnar seg når dei
kjem – men fylgjer eg etter, smekker døra att. Det er eit område for klarerte
menneske, for dei sertifiserte iblant oss. Det er Elvis sitt område. Eg veit
kor han held til – eg har fylgt han fleire gonger. Han dreg brikka si gjennom
ein lesar ved ei rotasjonsgrind. Han slepp gjennom – men ikkje eg. Eg gjorde
ein test ein gong. Eg hadde ikkje før teke tak i grinda og kjent at ho var låst,
før eg høyrde ei metallisk røyst:
Kven skal du til? Eg såg ingen – men eg såg eit kamera etter ei stund.
Eg vinka og snudde meg for å gå.
Hallo? Kven er du? Kva vil du? sa røysta.
Eg sa at eg er ein som går og ser og freistar å skjøne meg på folk.
Kven skal du til? spurde røysta om att.
Ingen spesiell, sa eg. Folk.
Du lyt ha ein avtale, sa røysta. Du kan gå inn på heimesida. – Ve-ve-ve!
Kva-gjer-du-eigentleg-her-din-dott-enno?
Tusen takk. sa eg, det var til stor hjelp, farvel.
«Klikk» sa høgtalaren.
Frå dette området svingar eg til høgre inn i ein ørken av låge murhus.
Du kan lese tomteprisane på hushøgdene i denne byen. Det er Mama Harjet sitt
område. Ho har ei grøn dør, og ein parkeringsplass utanfor med seks bilar med
det same grøne skiltet. Der står «Rettferd er reingjering» eller noko slikt, «Rett
– rimeleg – reint» eller kva det no er. Om morgonen kjem eit tjuetal kvinner og
nokre menn dit, dei bukkar for henne, tek mot instruksjonar utan motstand,
berre nokre lågmælte spørsmål frå dei som ikkje skjønar – dei har lite sams
språk der, men desto meir kvar for seg. Dei har heile bukettar av brikker på
seg når dei køyrer ut.
Eg gjekk innom der i dag. Mama Harjet stod på troppa utanfor den grøne
døra og røykte. Eg sa: God dag! Ho saug på sigaretten, trekte inn eit langt
drag, bles ut at medan ho studerte meg og så sa ho: God dag. Eg kjenner deg
ikkje. Eg brukar vere på bussen, sa eg. Jaha, sa ho. Ja, sa eg.
Eg snudde meg og stod ved sida av henne og såg ut over den tomme
parkeringsplassen. Ingen av oss sa noko. Så sa ho: Du arbeider ikkje, du. Nei,
sa eg. Er du sjuk eller galen? sa ho. Nei, sa eg. Å nei, sa ho. Ikkje sjuk og
ikkje galen. Kva er du då? Eg er kunstnar, sa eg.
Ho sprakk så fort ut i lått at ho mista sigaretten og vart sur. Ho
banna, fann ein ny og tende på. Ho banna ein gong til. Og så sa ho:
Tryllekunstnar, då vel?
Noko slikt, ja, sa eg. Så sa eg: Nei – eg må vel vidare.
Du får trylle fram noko godvêr, sa ho.
Forresten, sa eg. Meinte du det du sa om ho jenta – at ho kunne få
arbeidspraksis her?
Kva har du med det å gjere? sa ho.
Berre det same som deg, svara eg, eg høyrde på bussen, det dei snakka om
– ho jenta og han chilenaren.
Han kunne ha halde seg der han kom frå, sa ho.
Eg trur han har budd her det meste av livet sitt, sa eg.
Han går vel på sosialen, sa ho. Kvifor dreg han til byen kvar morgon då?
spurde eg.
Han arbeider i alle høve ikkje for meg! sa ho skarpt.
Nei visst, sa eg. Ha ein god dag!
Ho kunne godt arbeide her ja, sa ho. Men då måtte ho arbeide – ikkje gå
rundt og vrikke på seg for karane!
Brukar ho å gjere det då? sa eg. Du har vel sett korleis dei glaner på
henne! sa ho. Adjø.
Derfrå går eg bakgatene attende mot sentrum. Hushøgdene veks att, men
ikkje jamt. Nye hus er høge og ganske fine – gamle er låge og dårleg skjøtta.
Den verna verkstaden som Lolita arbeider i, ligg i eit av dei låge. Eg har
ikkje vore inne der enno, så eg veit berre korleis der ser ut frå utsida. Der
er stille – ingen dur frå maskinar eller sleggjer. Der står ikkje så mange
bilar utanfor, dei fleste som arbeider der, kjem i drosje. Det står alltid
nokon og røyker på utsida, mest unge gutar med mange rørsler: Dei sparkar i
gjerdet og knuffar på kvarandre. Om eg glaner for lenge, vert dei var meg, og
då får dei òg dette uttrykket i rekkja av andlet: «Ve! Ve! Ve! Kva gjer du
eigentleg her din dott, enno?»
Det var ikkje før eg sjølv slutta å arbeide, at eg
fekk høve til å ta desse rundane. Før trudde eg at byen var ei verd for seg
sjølv. Det var feil. Den er mange verder, og dei liknar ikkje på kvarandre. Dei
har glidd frå kvarandre – nei, dei har rast frå kvarandre i stor fart. Desto
meir som hender i handlegata til Lady Raud, på kulturtorget ditt, i
produksjonsanlegga til Elvis, tenestebasaren til Mama Harjet eller skuleverda
til Lolita, desto mindre veit dei om kvarandre. Dei lever slik som dei sit på
bussen: Dei ventar, lukka og innvende, når dei er i den store flokken, når dei
er i tida si. Dei går gjennom livet og ventar på at dei skal kome til sine
eigne att, dei som dei er med om nettene og dei som dei er med om dagane. Heilt
til det snør.
Til avsnitt 8
Boka er i sal så lenge opplaget held
Norli Galleriet bokhandel, Bergen
Bokkkilden
Tanum nettbokhandel
Boka er i sal så lenge opplaget held
Ingen kommentarer:
Legg inn en kommentar