16: Rett til å ake

(Samandrag)

             Det var framleis tysdag, den åttande dagen. Klokka var mest tre då Linda kom ut frå Politihuset. Det hadde teke mest heile dagen, desse to ærenda.  Ho sykla langs kaiene medan ho tenkte på kor store forskjellar ein effektiv statsadministrasjon skapar mellom dei som er i straumen av det vanlege og dei som er sett utanfor.  Hadde folk flest vore nøydde til å bruke heile dagen på å gje frå seg to informasjonar, hadde det vorte opprør i landet.

Det tok ei stund å finne Reingjeringsbyrået.. Det heldt til i eit lågt hus inne i virvaret av verkstads- og lagerverksemder attom industribeltet ved elva og sjøen. Det var ein parkeringsplass utanfor med plass til seks bilar og store skilt om at dei var reserverte for verksemda sine eigne bilar. Ho sykla forbi slik at ho kunne studere bygget frå begge sider. Ho kom ikkje bak det – det låg inn mot tomta til naboverksemda og ho kunne ikkje sjå om det var utgang bak. Så då ho sette frå seg sykkelen hadde ho berre sett ei dør midt på kortsida ut mot parkeringsplassen. Men det var vindauge på begge langsidene, og huset hadde berre ei høgd.

Ho kom inn i ein hall med hyller og ulike reingjeringsmaskinar. Det lukta sterkt av reingjeringsmiddel. Ein svak sigaretteim blanda seg inn. Ho forstod straks at kontoret var som ein  liten boks til venstre, men ho gjekk likevel inn i hallen og såg rundt hjørnet av boksen. Der stod maskinar og utstyr framfor rekka av vindauge, men minst eitt på kvar side kunne brukast for ein som brått måtte fly. Ho gjekk tilbake til kontordøra, banka på og gjekk inn.

Ei kraftig dame sat med ryggen til og snakka i ein telefon.

Men oppfattar du ikkje kva eg seier? Ikkje tørke av bord! Njet bord! Dei har ikkje betalt for det. Be dei ringe til meg. Du skal berre bruke tre kvarter hos dei. Forstår du? Tre kvarter – fortyfive minutes – finito. Ikkje tørke bord. Berre golv. Only floor. Okey? Så – presto! Presto!

Ho la frå seg røyret, banna lågt, noterte noko i ei bok ho hadde framfor seg, snudde seg.

Så? Kva er det du skal klage på?

Linda lo. Er det berre det folk kjem hit for?

Kvinna såg ut til å like det svaret. Ho smilte. Svarte folk kjem her for å få jobb, kvite kjem for å klage på jobben dei gjer, sa ho.

Eg er ein av dei svarte, sa Linda.

Å? Er du på jobbjakt? Du passar ikkje inn. Eg har ikkje råd til å hyre kvite.

Eg har ein kjenning som arbeider for deg. Viss eg kan arbeide saman med henne, kan eg godt tenkje meg å freiste korleis det er. Eg kan antakeleg ta med meg lønstilskot frå Velferda.  Det betyr at du treng berre betale halve løna mi.

Bondefangeri, sa kvinna. Slike tilskot gjeld berre til oppseiingsvernet slår inn. Så trekk dei det attende – og der sit eg med ubrukelege folk til dobbel pris.

Okey. Takk for praten, sa Linda.

Vent litt. Kven er denne kjenningen?

Ho heiter Aziza Murish. Ho vaskar på bustadane for psykisk utviklingshemma.

Kjenner du henne? Kor kjenner du henne frå?

Ei felles venninne. Frå den gamle jobben min. Eg likte Aziza – og eg likar å arbeide med psykisk utviklingshemma.

Jaså? Det er det ikkje mange som gjer. Dei fleste er redde for å bli smitta.

Nei – det gjer dei vel ikkje? Det går jo ikkje an?

Aziza gjer ein god jobb. Eg skal snakke med henne. Vil ho ha deg, så kan ho få deg. Men berre i seks månader. Eg vil ikkje bli hengande med deg utan lønstilskot.

Eg har sans for klar tale, smilte Linda.

I morgon – klokka ni, sa kvinna.

Men skulle du ikkje tale med Aziza?

Det gjer eg klokka åtte.

Linda lo. Den er grei, sa ho. Eg heiter Linda Dahlin Loe. Eg tek med skattekort og dei papira som trengst for lønstilskotet i morgon. 

Kom med papira klokka halv ni. Nei – kvart på ni. De køyrer ut klokka ni.

Ho lo framleis då ho kom ut. Det var tydeleg at denne arbeidsgjevaren lar folk finne ut sjølve kva ho heitte eller kva slags vilkår ein jobb skulle gjerast på.  Det var kan hende ikkje så rart at ingen «kvite» ville arbeide der.

Då ho kom ut stod ei mann og lente seg opp etter veggen ved sida av sykkelen.

Det er ikkje mange som syklar her, sa han.

Det er ingen god sykkelveg heller, sa ho. Her er mykje tung trafikk.

Men eg trur ikkje det er difor – det er ikkje betre å gå. Men her viklar folk seg inn i ei slags sorg over at dei ikkje har bil, og så ser dei ikkje etter  andre måtar å flytte seg på. Det er ein slags fattigmannsdeterminisme.

Linda såg undrande på han. Han hadde ikkje så godt språk, men det var ei særskilt verdigheit over han. Altså – at dei trur det er slik det skal vere? At det er bestemt?

Det høver ikkje med resten av liva deira. Og det høver – på same tid. Ein av dei som arbeider her – han er frå Indonesia – han har krossa utrulege hindringar for å kome hit. Han har reist rundt halve jorda – det tok han mange år. Draumane hans var her: Her skulle han finne rikdom, venleik, lukke. Bil var berre ein detalj. Men kva har han oppnådd? Ikkje ein gong ein bil. Han lar seg jage rundt av den – la meg seie enkle – kvinna der inne, han klarar så vidt å betale leiga for eit lite rom der han kan koke seg litt ris og litt grønsaker og resten av det han tener sender han heim til slekta.  Draumane hans har flytta seg: Dei har reist heim att. Der er  han ein rik og  høgt respektert mann på grunn av desse pengane som kjem kvar månad. Alle talar vel om han, alle veit kor gåvmild  han er. Dei sender brev fulle av vørdnad og von.  Men sjølv opplever han aldri noko av dette, han veit berre om det og kan drøyme om det, lese om det i breva: Her går han i ring og kjem seg ikkje ut.

Eg heiter Linda Dahlin Loe. Eg skal ta til å arbeide her i morgon tidleg.

Det er meg ei stor ære! Sa han, tok av seg huva og votten,  trykte  den framstrekte handa og bukka djupt. Eg heiter Mehmet Habini. Eg er reservearbeidar her, eg får arbeid når Fru Fuglesang manglar andre folk. 

Kan hende me får høve til å arbeide saman ein dag?

Det vonar eg sterkt. Eg ser at De har lite tid. Tusen takk for at De ville tale med meg. Farvel.

Eg har ei dotter som ventar på meg. Eg gler meg til å treffe Dykk att! Sa Linda, og var fylt av ei slik undrande glede som nokre menneske kan fylle ein med berre med å vere det dei er.

Er du forelska, Mamma? Sa ei storøygd Ingrid då ho hadde høyrt slutten på forteljinga om korleis dagen hadde vore. Linda lo og sa nei – ho var berre glad, ho hadde funne så mange flotte menneske, ho var så glad for å vere seg sjølv igjen, at ho ikkje var ”Lise” lenger og at Ingrid ikkje var ”Inger”!  At dei kunne vere ekte menneske mellom andre, utan å lyge!

Ja mamma – det er det største av alt! Sa Ingrid, og fortalde om sin dag, ein heilt normal dag i livet til ei elleve år gammal jente. Det høyrdest ikkje ut til at ho hadde fått ein einaste skade etter den lange samtalen om mord og mordarar kvelden før.

Eg kjem til å tene endå dårlegare  i den nye jobben, sa Linda.

Eg kan snart  gå med aviser! Sa Ingrid.

Dei var på veg ut i ein akebakke i nabolaget, då Faadumo brått kom.

Eg kom så fort eg kunne, sa ho. Eg måtte fortelje deg at Kent Karlsen har blitt ny styreleiar for Sentrumsforeininga!

Er du galen?

Han hadde imponert alle så sterkt på Omdømeseminaret at dei hadde bede han om å ta over leiarskapet på timen. Han begynte i dag. Eg sa til Karina  at ho ikkje måtte nemne namnet ditt med eitt ord, men eg anar ikkje om ho har gjort det. Ho er heit forgapt i han og seier at endeleg har me fått ein sjef som det går an å tru på.

Då veit han det alt.

Ja. Eg er redd for det.  

Skal me snu? Sa Ingrid.

Linda såg på henne. Det var som andletet hennar hardna til i lampelyset. Tykkjer du me skal gå og gøyme oss?

Neii – men eg gjer som du vil.

Du har faen sprette meg same rett som andre til å ake! Sa Linda. Faadumo: Kom – vis oss korleis dei styrer akebretta i Somalia!

Så  enkelt kan ei krigserklæring formulerast. Tre musketerar lo seg frå lykt til lykt bortetter mot akebakken. Dei hadde berre to brett, men dei klarte seg lenge med det. Dei køyrde litt med Ingrid og litt Ingrid aleine og dei to vaksne på eitt brett. Dei velta og kasta snø på kvarandre og lo og kjende urkreftene boble i seg. Tre menneske som hang saman – to av ubrytelege blodsband og den tredje  som innvigd i systerskapet av forfylgde som ikkje har tenkt å la seg kue meir.

Dei hadde auga med seg, alle tre. Men dei såg ingen som lurte inne i skuggane, mellom trea langs bakken eller attom hjørnet på vegen heim att.

Der det er folk – masse folk – der er det farleg for han, men ikkje for oss, Sa Ingrid.

Og der det ikkje er folk – berre oss – der er det endå farlegare for han! Sa Faadumo.

Eg har tenkt meg på kondolansebesøk til Malin Meyer si mor, sa Linda. Dei diskuterte det – og det enda med at dei ville vere med alle saman. Dei gjekk til fots – det var ikkje så langt – dei kjøpte blomar og eit kort som dei skreiv ferdig i blomebutikken, dei gjekk og ringde på. Ein mann kom ut. Eg trur ikkje det passar, sa han. Kan me berre få gje henne desse blomane? Sa Linda. Eg trur ikkje – eg skal høyre, sa han, og til sist kom mor til Malin ut i gangen.

Eg heiter Linda Loe. Eg har og mista eit barn i drap. Dotter mi og venninna mi har mista kvar sin bror. Me hadde så lyst berre å gje deg desse. Me kjenner så med deg.

Takk...... sa mor til Malin, og tok langsamt mot blomane, såg på dei, las kortet, såg på Linda utan å seie noko, såg på Ingrid, såg på Faadumo, såg på Linda att og sa: Mista du eit barn?

Han blødde i hel. Som Malin.

Kom.

Dei gjekk inn. Mannen mumla noko om at han skulle ha sett på fjernsyn, men så gjekk han ut på terrassen for å røyke. Mora gjekk rundt, ho leitte antakeleg etter ein vase til blomane, men var så ukonsentrert  at ho berre gjekk rundt. Dei tre sette seg i sofaen.

Alt det som hende med meg og sonen min velta opp i meg då dette hende med Malin. Eg trudde det var kome på avstand – men det var ikkje det.

Kjende du henne?

Nei. Men eg måtte gjere noko. Eg måtte snakke med nokon som kjende henne. Eg gjekk på verksemda der det hende.

Eg skulle ringe og seie at ho ikkje skulle vere der meir....

Eg veit det.  Ho hadde fortalt det til ei av dei andre jentene der.

Det er mi skuld.....

Eg tenkte og at det var mi skuld. Av og til tenkjer eg enno slik. Men no meiner eg at det er å hjelpe mordaren å tenkje slik.

Mor til Malin såg spørjande på Linda.

Han som drap sonen min nekta all skuld – til og med for seg sjølv nekta han. Han kjenner seg ikkje skuldig. Men han får meg til å kjenne skuld. Eg trur at han som drap dotter di er av same slag.

Dei seier at det var ein av dei galne.

Det trur ikkje eg. Eg har snakka med dei. Eg trur ein av dei såg kven som gjorde det. Men han får ikkje til å forklare det.

Dei seier at dei ikkje kan snakke?

Seier dei så, er det dei som ikkje kan høyre. Dei snakkar ikkje som andre – men dei snakkar!  I morgon skal eg begynne å arbeide med han som kan hende såg det.

Kvifor det?

Eg måtte ha ein ny jobb uansett – og no kan eg bli skikkeleg kjend med han og lære å snakke med han. Eg kjem ikkje til å få fred før denne saka er oppklart.

Mora til Malin såg på Ingrid. Var det din bror?

Ja. Om ikkje mamma hadde gøymt meg vekk, så hadde eg og vore død nå. Ho var på veg for å gøyme vekk han og då det hende.

Kva heitte han?

Han heitte Sander. Han var tre år.

Tusen takk, sa mor til Malin. Og takk for blomane.

Kan eg få spørje om ein ting? Sa Linda. Mora til Malin såg spørjande på henne.

Trur du nokon ville det? Mor til Malin rista sakte på hovudet.

Kven er far hennar?

Han visste ikkje om henne......

Kva om han hadde funne ut ?

Eg kan ikkje dette – de må gå. Ver så snill.

Dei reiste seg, tok henne i handa. Linda såg henne i augo, trekte henne inn til seg. Dei brast i gråt båe to og stod litt og heldt rundt kvarandre.

Takk. Takk for blomane – sa mora til Malin ein gong til.

Utanfor sa Faadumo: Me skulle kanskje ha gitt henne eit telefonnummer? 
Det kan me gjere neste gong, sa Linda.

Neste gong?

Gravferda. Om ikkje før. 

Til avsnitt 17